Зарэчча
Тут, як у нас кажуць, “за мастамі”, у некалькіх кіламетрах ад шляху Глуск – Бабруйск, што праз Вільчу, людзі сяліліся з даўніх часоў. Аб гэтым сведчаць археалагічныя даследаванні, што праводзіліся ў ваколіцах вёскі Зарэчча ў 2001 годзе. Знойдзена было паселішча (паселішча — гэта месца, дзе раней жылі людзі) жалезнага веку — VII ст. да н.э., на паўднёва-ўсходняй ускраіне вёскі, мясцовая назва “Турэцкая гара”, а таксама на паўднёва-заходняй — у пясчаных адкладаннях сабраны рэшткі ляпной керамікі. Па архіўных жа дакументах вёска Зарэчча стала вядома дзесьці з канца XVIII стагоддзя. На спецыяльнай карце Еўрапейскай Расіі, выдадзенай у 1868 годзе, яна пазначана кіламетрах у двух ад Балашэвіч. Назву вёска атрымала ад свайго месцазнаходжання. Зарэчча — гэта назва арыенцір, якая характарызуе адносіны вёскі да ракі і адлюстроўвае прыродныя асаблівасці сваёй мясцовасці. У 1897 годзе ў Зарэччы налічвалася 6 двароў і 20 жыхароў, адносілася вёска да Глускай воласці Бабруйскага павета.
Да нашых дзён захаваліся “Мемуары” — успаміны пісьменніка-земляка з вёскі Калацічы Альгерда Рышардавіча Абуховіча, якія ён напісаў у 1894 годзе. З гэтых успамінаў і стала вядома, што ў Зарэччы быў добры маёнтак, які належаў яго дзеду Юзэфу Абуховічу. Помніў Зарэчча пісьменнік-зямляк яшчэ з тых часоў, “калі быў такі маленькі, што прысмакі мне на крэсле, а не на стале стаўлялі”. У тыя часы, 1798 год, Зарэчча — гэта частка Глускага графства. Пан Юзэф Абуховіч быў чалавек справядлівы, ладзіў са сваімі сялянамі, не крыўдзіў сваю чэлядзь. Калі ў снежні 1825 года рускія дваранскія рэвалюцыянеры паднялі паўстанне ў Маскве супраць самадзяржаўя і прыгону, у Зарэцкім маёнтку, да якога дайшла гэтая вестка, пачалі ўзбройвацца. Нехта з акружэння маёнтка аб гэтых прыгатаваннях данёс уладам. Адразу “падазравалі па даносе чыноўніка пана Міткевіча і генерала Гатоўскага (дарэчы, генерал Гатоўскі пахаваны на могілках у Глуску — аўт.), але гэты апошні быў чалавек шанаваны, хоць і маскаль, адкрыта выказваў свае думкі Юзэфу Абуховічу, часта з ім уступаючы ў спрэчкі. Міткевіч таксама меў добрую славу”. А данёс, як пазней стала вядома, “старычок падкаморчыц, хоць і жыў ён яшчэ гады чатыры, але свабоды ўжо не бачыў.” Пасля даносу загадана было арыштаваць пана Юзэфа Абуховіча, што прыйшлося рабіць узброеным казакам. Сяляне, на чале са сваім гаспадаром, забарыкадзіраваліся ў маёнтку, з прыроды сваёй даволі недаступным, і пачалася страляніна. Забітых не было, але з абодвух бакоў былі параненыя, па некалькі чалавек. Сілы былі няроўныя. Доўга Юзэф Абуховіч пратрымацца са сваімі сялянамі не змог бы, і яго схіліў да капітуляцыі пан Кароль Нерэзіуш. Юзэф Абуховіч вельмі сябраваў з ім і любіў, называў яго ласкава “Нарулёнак”. Роля парламентара не прайшла Нерэзіушу проста так: казак, не пазнаўшы пана, сперазаў яго чатыры разы нагайкай, за што казака, калі разабраліся, потым высеклі, а пана Нерэзіуша прызналі адміністратарам ад маскоўскага правіцельства над маёмасцю Юзэфа Абуховіча. Больш ніякага пакарання Юзэф Абуховіч не атрымаў. А свайму сябру Нерэзіушу адпісвае ў завяшчанні тысячу дукатаў. Апекуном над абуховічаўскім маёнткам пан Нерэзіуш быў да паўналецця Рышарда Абуховіча, бацькі будучага пісьменніка Альгерда Абуховіча. Злажыўшы свае абавязкі апекуна, пан Кароль Нерэзіуш жаніўся з Ідыліяй Юдыцкай, апошняй наследніцай Глускага графства. Так сталася, што праз некаторы час пасля ўзяцця шлюбу, як запісана ва ўспамі-нах А. Абуховіча, “за дакананне вельмі цікавай справы, так званай эксдывізіі Глускай” пан Кароль Нерэзіуш атрымаў Зарэчча ў пажыццёвае карыстанне. Так калежскі асэсар, рэгент пры Навагрудскім судзе, былы супрацоўнік натарыяльнай канторы пан Кароль Нерэзіуш пасля смерці Юзэфа Абуховіча стаў гаспадаром маёнтка Зарэчча з хутарам Падзамша. Ён стаў адным з буйнейшых землеўладальнікаў на Глушчыне, у карыстанні якога было 3196 дзесяцін зямлі, свой вадзяны млын і карчма. Меў пан Кароль Нерэзіуш і свой герб на прыгожым палатне: крыж і месяц-маладзік. Які б пан у Зарэччы добры ні быў, але гэта была няволя, а людзям хацелася свабоды. Жыў у гэтыя часы ў вёсцы чалавек па прозвішчы Пёравіч, і думкі яго былі толькі аб волі. Здаў яго пан Нерэзіуш у рэкруты. Але Пёравіч збег з салдатаў і аціраўся ў сваіх родных мясцінах, наводзячы жах на паноў “будучы бунтаўшчыком, без ніякіх правоў, ён доўгі час трымаў у гразе амаль цэлы павет, казаў, што будзе помсціць панам”. Вельмі баялася яго шляхта. Сяляне ж звязвалі з ім “нейкія свае надзеі і загараліся пры ўспамінах аб ім”. Паходзіў Пёравіч з сялян, але быў чалавекам адукаваным, мілым і красамоўным і “павагу меў у сялян вялікую. Усё насіўся з нейкімі рэфарматарскімі планамі і для сваёй справы яднаў прыхільнікаў між сялян”. Спаймалі і ўтапілі яго па загаду дзядзькі Альгерда Абуховіча. Пасля смерці Пёравіча яго рэфарматарскімі планамі зацікавілася жандармерыя. Былі допыты, у выніку якіх двух непавінных сялян здалі ў салдаты. Тоячыся, гаварылі сяляне паміж сабою аб нейкіх “граматах,” недзе захаваных яго вучнямі. Але праз нейкі час уся справа Пёравіча заціхла. І толькі пасля смерці Пёравіча пан Нерэзіуш пабудаваў у Зарэччы вялікі прыгожы палац, бо баяўся гэтага рэфарматара. У 1904 годзе вельмі хораша спраўлялі ў Зарэччы Спас. “Народ рабочы заўзята танцаваў у слаўнай зале зарэцкага палаца, брала ахвота” патанчыць і старым, і маладым. Увесь час спраўлялі ў Зарэччы і свята Дзяды. “Свята гэта заўжды шанавалі, яно ўлівала народу веру ў бяссмерце душы. Вёска ў гэты дзень, нават не зважаючы на непагадзь, што магла быць у гэтую пару года, мела святочны выгляд. Сцены ў хатах і падлога вымыты былі дабяла, каб душы дзядоў маглі з уцехай прыбліжацца да акон і ўглядацца радасна на бяседуючых сваіх нашчадкаў”. Зямельныя надзелы, якімі валодалі сяляне з Зарэчча, былі розных колераў. Садзілі на іх гародніну, лён, каноплі, бульбу, жыта. Кожная сям’я мела сваю гаспадарку, трымала жывёлу, адносна свайго дастатку. Сама па сабе вёска Зарэчча мела разрэджаную забудову і па сутнасці складалася з трох частак: маёнтка і хутароў.
Сем’і ў вёсцы былі шматдзетнымі, нягледзячы на высокую смяротнасць з-за адсутнасці належнай медыцынскай дапамогі. Напрыканцы 1917 года на хутары Зарэчча-1 была адна сядзіба, у якой жылі 6 чалавек, на хутары Зарэчча- 2 — два двары і 14 жыхароў, а ў маёнтку — 51 чалавек. І ўсё гэта Зарэчча лічылася не толькі вёскай, а часткай мястэчка Глуск, што за ракой, і жыхароў гэтай вёсачкі часта называлі мяшчанамі, нават і ў паслярэвалюцыйны, савецкі час.
Вялікая кастрычніцкая рэвалюцыя ўнесла свае карэктывы ў жыццё сялян. Пан збег за мяжу, а тыя, хто яму служыў, падаліся да сваіх родных… У выніку падворнага перапісу 1926 года ў пасёлку Зарэчча, так запісана ў дакументах, налічвалася 53 жыхары і 9 сядзіб. Прымусовая калектывізацыя прыватных гаспадарак прайшла ў 1932 годзе. Вяскоўцы Зарэчча ўвайшлі ў склад калгаса “15 год Кастрычніка”, асноўная гаспадарка якога знаходзілася ў в. Балашэвічы. У 1936 годзе пачаў сваю працу пабудаваны ў Зарэччы крухмальны завод, які размясціўся ў межах панскага маёнтка, пабудовы якога таксама былі прыстасаваны для патрэб завода. Вакол раскінулася прыгожая дубовая алея. Па ўспамінах мясцовых жыхароў, дубы некаторыя былі такія вялікія, што не ўмяшчаліся ў абхват чалавечых рук. Некаторыя з іх абжылі пчалі-ныя сем’і, а на завод пайшлі працаваць амаль усе вяскоўцы, хаця пасля гэтага страцілі частку сваіх зямельных надзелаў — па той простай прычыне, што не калгасніку, па закону, зямлі выдзялялася значна менш. Крухмал выраблялі з бульбы, якую на завод здавалі калгасы і лішкі са сваіх надзелаў вяскоўцы, за што атрымлівалі неблагія грошы. Пасля перапрацоўкі бульбы на крухмал заставаліся адыходы ад вытворчасці, якія па-мясцоваму зваліся “брагай”. Гэтыя адыходы – добры корм для жывёлы. Бралі іх і бліжэйшыя калгасы, і вяскоўцы для сваёй скаціны дарма. Абы-толькі яны не забруджвалі завадскі двор і навакольнае асяроддзе. Крухмал жа на зарэцкім заводзе выраблялі добрай якасці. Ён карыстаўся вялікім попытам і ў асноўным адпраўляўся, як цяпер кажуць, у бліжняе замежжа і нават у далёкае. А вось на прылаўках глускіх магазінаў з’яўляўся вельмі рэдка, і купіць яго можна было толькі “па знаёмству”. Дзесьці ў 70-х гадах XX стагоддзя кіравала заводам чарнявая прыгожая жанчына невысокага росту. Па мясцоваму звалі яе Мар’яся. Дык вось у часы яе дырэктарства выраблялі на заводзе і патаку. Патака — гэта густое, цягучае салодкае рэчыва — прадукт няпоўнага ператварэння крухмалу ў цукар. Патака захоўвалася ў вялікіх драўляных бочках. Часцяком прыносілі яе рабочыя з завода дадому. А дзеці, на радасцях, рабілі з гэтай патакі цукеркі ў выглядзе прыгожых пеўні-каў на палачцы. Доўга смакавалі такую цукерку, аблізваючы салодкага пеўніка з розных бакоў. А некаторыя нават прадавалі іх — 5 капеек за аднаго пеўніка. І куплялі, асабліва дзеці. Бо былі цукеркі вельмі смачныя і прыгожыя. З патакай пілі чай, намазвалі яе на хлеб і елі, варылі салодкую кашу… Яна замяняла цукар. Пасля, як пабудавалі плодаагароднінны завод у Глуску, да яго далучылі і крухмальны, і стаў завод цэхам па вырабу крухмалу. Доўгі час працаваў на плодаагароднінным заводзе Прыгара Іван Паўлавіч, інвалід Вялікай Айчыннай вайны II групы. Адсюль, з Зарэчча, у 1944 годзе ён пайшоў абараняць сваю Радзіму ад фашыстаў. Яму пашчасціла — сюды і вярнуўся. Ваяваў у складзе 1-га Беларускага фронта, вызваляў Беларусь, Польшчу, Германію. Узнагароджаны ордэнам Вялікай Айчыннай вайны першай ступені, юбілейнымі медалямі. Жыў у Зарэччы і Шаўлоў Пятро Міхайлавіч, якога лёс закінуў на Глушчыну з далёкай Кіргізіі. На другі дзень пачатку вайны 18-гадовага хлопца прызвалі ў Чырвоную Армію. Салдат-артылерыст біў ворага там, куды накіроўвала камандаванне часці і дайшоў франтавымі дарогамі да Берліна і распісаўся на рэйхстагу за сябе і за свайго камандзіра, які загінуў у Пятра Міхайлавіча на вачах, не дажыўшы да Вялікай Перамогі зусім небагата часу. Не вярнуўся ў роднае Зарэчча Анцюшэня Анатоль Навумавіч, курсант ваеннага вучылішча, ён загінуў у самым пачатку вайны — 27 ліпеня 1941 года. Каранец Андрэй Сцяпанавіч – 1921 г.н., кавалерыст, папаў у палон, там і загінуў 29 красавіка 1944 года. У гэтым жа 1944 годзе склалі свае галовы на землях Польшчы пад Варшавай Лагвіновіч Аляксей Майсеевіч — 1913 г.н., стралок, і Лазараў Павел Навумавіч — 1922 г.н., таксама стралок. Муха Міхаіл Прохаравіч, мінамётчык, загінуў у Польшчы 19 студзеня 1945, Чарнушын Кірыл Іосіфавіч — 28 студзеня 1945, Дзядзюля Якім Сяргеевіч — 7 сакавіка 1945 года.
Цяжка было пасля вайны, але жылі ў Зарэччы ўсе вельмі дружна. Былі спагадлівымі і падзельчывымі, пры магчымасці ўсе збіраліся разам. Моладзь па хатах ладзіла вечарыны. Былі свае вастрасловы і жартаўнікі, танцавалі пад гармонік, з задавальненнем спявалі, жаніліся, выходзілі замуж…
У пачатку 50-х гадоў ХХ стагоддзя ў вёску правялі радыё, а электрычнасць — дзесьці ў 1962 годзе. Хутары Зарэчча-1 і Зарэчча-2 да гэтага часу былі ўжо ліквідаваны. У вёсцы працаваў магазін, а вось школы сваёй не было. Да 8-га класа дзеці займаліся ў Балашэвіцкай школе, а ў старэйшыя класы хадзілі ў Глуск. Потым авалодвалі прафесіяй і раз’язджаліся працаваць у розныя куткі нашай Беларусі і нават за мяжу. А вось у час адпачынку многія і зараз імкнуцца наведаць сваю родную вёсачку. А яна, такая невялічкая і прыгожая, заўжды нечакана з’яўляецца за хвойным ляском і вабіць сваім родным цяплом, утульнасцю і чысцінёй і нават сваім асаблівым пахам… Зімой тут цішыня, вакол белізна ад снежнага покрыва, аж слепіць вочы… А летам вёсачка, красуючыся на ўзвышшы, патанае ў зелені. І як добра дома. Можна прайсціся па знаёмых лясных мясцінах, заглянуць у “зялёны мох”, які амаль побач з хатамі, а можна прайсці і крыху далей, у Ваўкаўню, што па дарозе на Балашэвічы, і назбіраць смачных чарніц і суніц, маліны і нават ажыны. Дарэчы, ваўкаўня — гэта пастка для лоўлі ваўкоў у выглядзе забітых у зямлю трохмятровых жэрдак, пераплеценых лазою. Збоку меўся ўваход у сярэдзіну пасткі, а вось выхаду не было, бо трымалі дзверцы. Ваўкаўнёй таксама колісь называлі глыбокую яму, зверху прыхаваную розным галлём і ламаччам. Па ўсёй верагоднасці, у гэтыя мясціны колісь наведваліся ваўкі, і нашы продкі на іх ставілі пасткі. Таму вось і мае гэта месца назву “Ваўкаўня”. У навакольным лесе, калі добры год, можна назбіраць і шмат грыбоў. Прыгожыя мясціны, добрыя, працавітыя людзі. А жыло ў Зарэччы па ўліку на 1.01.2011, 18 сем’яў, гэта 40 чалавек, з якіх 9 дзяцей да 15 год і 17 пенсіянераў. Вось так на працягу некалькіх стагоддзяў гэта колькасць жыхароў у вёсачцы застаецца амаль аднолькавай — крыху больш — крыху менш… А гэта значыць, што жыццёвыя карані ў Зарэччы вельмі глыбокія і трымаюцца яны за сваю зямельку вельмі моцна. Хай так і будзе…
Іна КІРЫНА
