Сяргей Грахоўскі быў арыштаваны ў кастрычніку 1936 года. Трагічны дзень 22 чэрвеня 1941, як і радаснае 3 ліпеня 1944 года, ён сустрэў у лагеры ў “статусе” ворага народа. Але сэрцам і душою паэт быў побач з тымі, хто абараняў краіну ад сапраўдных ворагаў, ён, як і многія іншыя, прасіўся на фронт. Пазней Сяргей Іванавіч успамінаў: “Фронт ад нас быў далёка, а яго вогненная лінія праходзіла праз кожнае сэрца: за ёю палалі нашы гарады і сёлы, гінулі родныя і блізкія. Мы рваліся ім на падмогу, але не меней былі патрэбны тут: без моцнага тылу не ўтрымацца фронту… Мы нарыхтоўвалі авіяфанеру, ружэйную балванку, шпалы, мацаванне для шахтаў, дровы для прамысловых цэнтраў. Лесарубы, выканаўшы па паўтары нормы, пахлябаўшы баланды і крыху адпачыўшы, ноччу ішлі на пагрузку, часам паміралі ад невыноснага напружання проста на хаду.
Была ў лагеры і швейная фабрыка, дзе шылі маскхалаты, плашч-палаткі, вушанкі, рукавіцы, бушлаты, целагрэйкі для воінаў. Многія работніцы нават хаваліся дзе-небудзь пасля заканчэння змены, каб зноў сесці за машынку. Гэта не дазвалялася, таму што стомленыя і галодныя жанчыны засыналі на рабочым месцы, атрымлівалі траўмы, калецтвы. Але калі іх сілаю спрабавалі адарваць ад працы, яны сапраціўляліся, крычалі, каб ім не перашкаджалі: “Вы тут гультаюеце, а нашы браты і мужыкі мерзнуць пад Сталінградам! Мы хочам, каб ім было цёпла!”
“І што вы за людзі, — дзівіліся некаторыя з лагернага начальства. — І якія вы ворагі?”
У адзін год з Грахоўскім у Глуску нарадзілася Ефрасіння Рыгораўна Брэус. У той год, як яго арыштавалі, яна закончыла Мінскі медыцынскі інстытут, працавала ўрачом у Мінску. Калі пачалася вайна, уступіла ў Чырвоную Армію. Працавала хірургам эвакашпіталя. Прайшла вайну ад Масквы да Берліна. Была ўзнагароджана некалькімі ордэнамі і медалямі. Пасля вайны працавала ў Мінску ўрачом-тэрапеўтам. З 1951 года — галоўны ўрач гарадскога псіханеўралагічнага дыспансера, мела восем друкаваных работ навуковага характару. У 1960 годзе Ефрасінні Рыгораўне было прысвоена званне заслужанага ўрача БССР. Памерла ў 1983 годзе. Сяргей Грахоўскі прысвяціў сваёй зямлячцы верш.
ФРОНЯ
Памяці франтавога доктара Ефрасінні Брэус
Няўжо і ты па волі лёсу
Ужо не будзеш, а была
Шчаслівай, залатавалосай,
Жывым праменьчыкам святла.
Узнёслая, заўжды, як песня,
З тае далёкае пары,
Калі над намі ў паднябессі
Буслы кружылі на зары.
Калі было ўсё невядома,
Калі на ростанях дарог
Адразу развітацца з домам
Ты не магла і я не мог.
Жыццё нас кідала па свеце,
Нам лёс не шкадаваў бяды.
Ты дні і ночы ў лазарэце
Была глытком жывой вады:
Ланцэтам і душой ласкавай,
І казкай, што ішла з табой,
Пад Кенігсбергам і Варшавай
Штодня вяла са смерцю бой.
Кружыўся попел над Берлінам,
Твае грымелі кірзачы,
А жураўлі павольным клінам
Плылі да нашае Пцічы.
Пад кіцель ты адзела блузку,
Усе прышпіліла ардэны
І напісала: “Доктар з Глуска”
На плітах чорнае сцяны.
На ўсходцах бітага рэйхстагу
Дагэтуль ёсць твае сляды.
Ты з медалямі “За адвагу”
Прыйшла і ў сталыя гады.
А іх было не так і многа…
Мне часта чуецца ўначы —
На даўніх франтавых дарогах
Твае сціхаюць кірзачы.
Падрыхтавала
А. ВАСІЛЕЎСКАЯ
