Яшчэ ў дарэвалюцыйны час пры ўездзе ў вёску Чапаева па правы бок размяшчаўся невялікі спіртзавод. Вёску насялялі дваровыя людзі, якія жылі ў бараках і працавалі на гэтым прадпрыемстве. З надыходам рэвалюцыі змянілася ўсё ў адзін момант. Потым тутэйшыя жыхары расказвалі будучым пакаленням гісторыю, пра якую не прачытаеш ні ў адной кнізе. Неяк аднойчы вярхом на кані прыехаў у вёску панскі кіраўнік, які жыў у Малкава. Мужчына пачаў адкручваць краны ў цыстэрнах, дзе захоўваўся спірт (каб не дастаўся савецкай уладзе — аўт.), і вадкасць стала расцякацца бурлівымі ручаямі ў напрамку Слаўкавіч. Навокал стаяў такі моцны пах спіртнога, што мужчыны зляталіся на яго, быццам мухі на мёд. Збегліся не толькі мясцовыя, а і з суседніх вёсак. Чэрпалі спірт хто ў што — у вёдры, каструлі, у самаробныя драўляныя ёмістасці, а ў каго нічога з сабой не было — проста пілі яго, набраўшы ў далоні. Кіраўнік, гледзячы на такую карціну, узяў і кінуў запалку ў адзін з ручаёў. Праз колькі секунд вялікая плошча на полі гарэла сінім полымем. Што тады пачалося — не перадаць словамі. Раз’юшаныя мужчыны сцягнулі кіраўніка з каня і пачалі біць. Той ледзьве вырваўся, сеў на каня і ўцёк. Прайшлі гады, і на месцы спіртзавода засталіся адны руіны, а потым і іх прыбралі. Сёння аб тых далёкіх днях напамінаюць рэшткі фундаменту, якія жыхары на сваіх агародах калі-нікалі выворваюць плугамі.
Вёска Чапаева — некалі прыгожы населены пункт, на вуліцы якога па абодва бакі размяшчалася 75 хат. І гэта было ў недалёкім мінулым, пра якое нам паведала тутэйшая жыхарка Валянціна Рыгораўна Сідарава.
— Я часта ўспамінаю тыя часы. Лягу спаць, заплюшчу вочы і ў думках пераношуся ў гады сваёй маладосці. Вось мы з дзяўчатамі збіраем журавіны, цэлы дзень на балоце. Натомімся, што дадому ледзьве ногі валочым. Здаецца, толькі б да ложка дабрацца ды легчы адпачыць. Але не паспеем пераступіць парог, як чуем, што недзе на вёсцы зайграла гармонь. Які тут ужо адпачынак. Хуценька памыемся, адзяваем святочныя сукенкі і бяжым туды, адкуль даносіцца музыка. Стомленасці як і не было. Гуляем дапазна, а назаўтра чуць свет маці будзіць: “Уставай, дачушка, пара грады палоць, пакуль пчол няма”. А град у нас было шмат, ажно 24 і пчол 10 вулляў. Днём, калі выляталі пчолы, у агарод стараліся не ісці — маглі пакусаць.
Наогул, наша вёска была вельмі вясёлая. Асабліва летам па вечарах у хаце ніхто не сядзеў. Ды як можна, калі гармонь залівіста іграе. А гарманіст на вёсцы быў не адзін: Мікалай Мезрын, Міхаіл Шостак, Яўген Бараноўскі, Рыгор Новікаў — гэта мой бацька. Платы грашыма яны ніякай не бралі. Танцуючыя разлічваліся яйкамі, па два ад кожнага чалавека. За вечар гарманісту цэлы кош яек назбіраем. Акрамя гуляння на вуліцы наладжвалі танцы ў хаце. Збіраліся ў бабулі, якая жыла якраз насупраць цяперашняга майго дома. Прыходзіла да нас моладзь нават з Падлуга і Жывуня, што ў Любанскім раёне. Наб’ецца поўная хата — яблыку няма дзе ўпасці. Натанцуемся ад душы, а потым за сабой падлогу вымыем, каб чыста было. Вясёлы быў час. А якія кірмашы правілі. Здаецца, такіх нідзе ў акрузе не было. У нас гулялі на Тройцу. Рыхтаваліся загадзя. Гналі самагонку, білі кабана і з мяса рабілі ўсялякія смачныя стравы. Потым, калі наступала свята, звалі адзін аднаго ў госці. Нават з Падлуга, які знаходзіўся непадалёк ад нас, запрашалі гасцей. А да іх ішлі на кірмаш на Пятра.
Сама я па натуры вясёлы чалавек. Любіла не толькі танцаваць, але і спяваць. Бывала, сядзем з Марыяй Марус ды як завядзём песню, ажно ў Падлугу чуваць. Зараз мая сяброўка ўжо не жыве тут. Выехала ў Бабруйск да дзяцей, але мы часта з ёй перазвоньваемся па тэлефоне. Вы не паверыце, і цяпер, ужо ў сталым узросце ой як яшчэ хочацца спяваць. Здаецца б, выйшаў на вуліцу, сеў на лаўку і зацягнуў песню. Ды куды там, скажуць, напілася баба і заспявала. Але нядаўна ўсё ж такі спявала, са Стасяй Гарбуновіч. Праўда, пайшлі да мяне ў хату і там ужо адвялі душу. Мой голас іншы раз не толькі для спевак быў варты, а і гармонь замяняў. Танцы называліся “пад язык”. Вывучыла мелодыі полькі, вальса, страданія, кракавяка, і дзяўчаты, пакуль не было гарманіста, танцавалі. Перадумаю ўсё, як жылі раней, і неяк хораша і радасна становіцца. Няхай усё ўжо ў мінулым, але ж яно было і яно наша мінулае.
У Чапаева (такую назву вёска атрымала пасля рэвалюцыі, а да гэтага называлася Двор — аўт.) не толькі добра танчылі ды звонка пелі, але і шчыра працавалі — на фермах і калгасных палетках. Спачатку ў калгасе “Воля батрака”, а потым імя Чапаева. На невялікай малочна-таварнай ферме кароў даілі 6 даярак, а побач кіпела работа на свінаферме. Тады модна было арганізоўваць нядзельнікі. І людзі з задавальненнем ішлі на працу. Дзеля такога выпадку калгас забіваў падгадаванага парсюка або цялё, і прама на полі для калгаснікаў варылі ежу. У абед, як пасядуць усе, цэлае застолле атрымлівалася. А вечарам вярталіся дадому з песнямі і жартамі. Ні ў каго не было сумнага настрою.
Апусцела вёска. Многія, хто рабіў і спяваў, ужо аджылі свой век. На месцы былых сядзіб — пустыя хаты з забітымі вокнамі, а па краі вуліцы густой сцяной разросся сліўняк. Сумна становіцца, што ўжо ніколі не вернецца былое, калі паўсюдна чуўся людскі гоман і па акрузе разносіўся бесклапотны дзіцячы смех, а ўранку сяльчане прабуджаліся пад кукарэканне пеўняў ды мыканне кароў. Якіх было не так як сёння — толькі на двух падворках, а цэлыя два статкі. І тыя, хто зараз жыве ў Чапаева, засмучаюцца, што іх вёску чакае лёс Малкава. Ад яе засталася толькі назва, а людзей там больш няма. Глядзяць пустымі аканіцамі не толькі хаты на старой вуліцы, але і тыя, што былі пабудаваны ў канцы мінулага стагоддзя. З пяці заселены толькі тры.
— Няма каму жыць у нашай вёсцы, — з адчаем у голасе сказала напрыканцы нашай размовы Валянціна Рыгораўна. — Ніхто не хоча вяртацца на бацькаўшчыну. Хоць і прыгожыя мясціны тут у нас, але ж мы знаходзімся ў глыбінцы, далёка ад гарадской цывілізацыі, ды і рэчкі ў нас няма. Вось і не едуць людзі. Толькі тры хаты занята пад дачы. Няма будучыні ў Чапаева. А шкада. І мы, апошнія жыхары, колькі будзем мець сіл, датуль нікуды адсюль не паедзем. Гэта наша радзіма, наша родная старонка. Іншай такой няма на ўсім белым свеце.

Вольга ЧУЧВАЛ
Фота Сяргея РУДЗІНСКАГА