Даўнія чытачы нашай газеты памятаюць рубрыку “Падарожжа па родным краі”, у якой наш пастаянны аўтар Іна Кірына расказвала гісторыю малых і вялікіх вёсак Глускага раёна. У 2015 годзе мы вырашылі вярнуцца да гэтай добрай традыцыі і прадоўжыць краязнаўчыя вандроўкі па сцежках-дарожках Глушчыны. Спадзяёмся, што і чытачам “старая новая” рубрыка прыйдзецца даспадобы. Сёння запрашаем вас у вёску Горнае.

Падарожжа па родным краі мне хочацца адкрыць вершаванымі радкамі Любові Паўлаўны Ляпко, мясцовай паэтэсы, якая нарадзілася ў вёсцы Падлужжа.

Мае вёскі — легенды жывыя,

Гаварыць не стамлюся пра вас.

Пастарэлі вы, сілы не тыя,

Толькі волі вялікі запас!

Зелянковічы, Згода, Падлужжа…

Што ні вёска, свой нораў і быт.

Я ў вас улюблёная дужа,

Каб аднойчы бяздумна забыць.

Мае вёскі! У кожнае — доля,

Ды такая, што песні складаць!

І Кнышы, і Дварэц, і Заполле…

Прыгажосці канца не відаць.

Колькі вы ў гады ліхалеццяў

Нарадзілі герояў-байцоў!

Вёскі Глушчыны — лепшыя ў свеце!

Дасціжэнне, Пагост, Юзафоў.

Дзе Паршчаха, Станічына-Сёстры?

Чужаземцы спалілі датла.

Мае вёскі — легенды жывыя.

Адурманены пахам жытоў,

Раскажыце, дубы векавыя,

Пра Сялец, Байлюкі, Вайцяхоў.

Я ў кожнай амаль пабывала,

Я пра кожную мушу сказаць.

Завалочыцы, Вільча, Паляна,

Вас ніякім вятрам не зламаць.

Я вітаюся зноў з землякамі,

На душы — чысціня і спакой.

Я заўсёды ў даўгу перад вамі,

Балашэвічы, Катка, Даколь…

А пачнем мы падарожжа па родным краі ў гэтым годзе з вёскі Горнае.

Вёска гэта, размешчаная з левага боку ад дарогі Бабруйск — Слуцк, з красавіка 2014 года ўваходзіць у склад Калаціцкага сельскага Савета, а да гэтага часу яна адносілася да Завалочыцкага Савета. З Глуска да Горнага, калі ехаць цераз Завалочыцы, —31 км, ад Старых Дарог —24 км, а да адной з бліжэйшых вёсак, Бабірова, —2 км.

У аснове назвы “Горнае” ляжыць тэрмін “гара” — “узгорыстая мясцовасць”. І сапраўды, вёска прытулілася зусім блізка, за паўкіламетра, да самай высокай кропкі Цэнтральнабярэзінскай раўніны і Прыпяцкага Палесся —177,9 м. Гэта самая высокая кропка Глускага раёна.

Паводле архіўных дакументаў, Горнае вядома з XIX стагоддзя, тады гэта быў фальварак (панскі двор з людзьмі, будынкамі і запашкай) пры Маскоўска-Варшаўскай шашы.  Сярэдняя плошча панскай запашкі ў фальварку ў тыя часы складала ў сярэднім250 га, вырошчвалі азімае жыта і пшаніцу, лён, каноплі, бульбу, гародніну. Але людзі тут жылі з вельмі даўніх часоў. Аб гэтым сведчаць археалагічныя даследаванні, якія праводзіў у нашым раёне ў 2000 годзе Вячаслаў Капыцін, беларускі археолаг. Быў знойдзены курганны могільнік непадалёк ад вёскі Горнае, гэта шэсць насыпаў, якія параслі хмызняком і дрэвамі. Адзін курган раскапаны кладашукальнікамі, астатнія часткова пашкоджаны лесапасадкай.

Непадалёк ад курганнага могільніка, ва ўрочышчы “Воўчая яма”, знойдзена яшчэ і яма для выпальвання драўнянага вугалю. Яна акружана валам даўжынёй аж у 66 метраў, зарослым кустамі і дрэвамі.

Курганы — земляныя насыпы над старажытнымі пахаваннямі пры дыяметры ў аснове 4 — 18 метраў і вышынёй ад30 смда3,5 метра(памеры ўказвалі на вялікасць чалавека і яго спраў пры жыцці). Вакол некаторых курганоў захаваліся невялікія канаўкі, з якіх бралі зямлю для насыпу, а ў час пахавання разводзілі рытуальнае вогнішча. Магільны насып выконваў у даўнія часы функцыі помніка, а яшчэ ахоўваў астанкі нябожчыка разам з яго пажыткамі ад уздзеяння прыродных з’яў, жывёл і людзей. Курганныя могільнікі — унікальныя гістарычныя помнікі, якія з’явіліся ў бронзавым веку (II тыс. г. да н. э.) і існавалі аж да XIII стагоддзя. Умелі нашы продкі шанаваць памяць сваіх родных…

У 1897 годзе ў фальварку было 2 двары і 33 жыхары. Гэта быў час, калі ўжо адмянілі прыгоннае права, але людзі ўсё роўна працавалі ў пана, бо за якую-небудзь патрэбу была ўведзена адпрацовачная сістэма: трэба паша — адпрацуй… Зямлёй жа гэта рэформа надзяліла сялян вельмі мала. Надзел зямлі па губернях складаў на сялянскую гаспадарку ад 3,9 да 5,1 дзесяціны. Дзесяціна роўная 1,0925 гектара. А ў мясцовых умовах толькі надзел у 15 — 20 дзесяцін мог забяспечыць самастойнае жыццё сям’і. Большасць сялян не магла пражыць на ўласных на-дзелах, і яны шукалі любыя шляхі, каб займець як мага больш зямлі, нават у складчыну, бо цана адной дзесяціны з кожным годам расла. Калі ў 1863 годзе яна каштавала 14 рублёў, то ў 1900-м — ужо 34 рублі. Дык вось, якраз у гэтыя гады ў маёнтку завалочыцкага пана працаваў Іван Карповіч, родам ён быў з вёскі Семежава, што на Случчыне. І прачуў ён, што пан будзе прадаваць фальварак Горнае. Грошай няма, а самастойна жыць вельмі хацелася. Панская ласка, яно ж вядома ўсім, якая была. І паехаў тады Іван у Амерыку працаваць. Як ён туды дабіраўся, аднаму Богу вядома. Але грошай у той Амерыцы трохі зарабіў. Прыехаў дадому і падгаварыў сваіх землякоў з Семежава — Пятра Гука, Есіпа Пяцігорскага, Фёдара Манака, Івана Яцівіна і Курпека — купіць у складчыну Горнае. Купілі яны гэты панскі двор і падзялілі яго паміж сабою. Каму дастаўся хлеў, каму гумно, каму хата… Падзялілі і зямлю — суадносна таму, хто колькі ўнёс грошай. Так пачалі яны будавацца і жыць кожны сваім дваром. Вось з гэтых шасці чалавек і пайшло лічыцца Горнае як вёска. Складалася яна з адной вуліцы, з абодвух канцоў якой стаялі вялікія вароты, якія на ноч зачыняліся, а ўранні адчыняліся. А ноччу вёску па чарзе ахоўвалі сяляне.

У 1907 годзе ў вёсцы Горнае жыло 27 чалавек. Паміж Горным і Бабірова было вялікае балота, называлі Чаратова, пасярод якога цякла канава. Цераз балота была пракладзена дарога, высланая ўся чаротам і хмызняком. Вельмі цяжка было хадзіць па гэтай дарозе. А за балотам каля дарогі стаяў хутар, жыў Арцёмчык Язэп. У яго быў вельмі добры сад. І ў наш час гэта месца называецца Язэпаў садок, хаця даўно няма і Язэпа, і садка таго. Далей ад гэтага хутара стаялі яшчэ хутары ўздоўж дарогі па адзін яе бок. Жылі людзі: Дземідовіч Іван, Басалыга Гардзей, Басалыга Нікіфар, Кабанаў Мікіта. Гардзей і Мікіта перасяліліся ў Бабірова, Нікіфар, Іван і Кірдун Агаф’я ў Горнае. Такім чынам, у ваколіцах Горнага ў 1917 годзе было некалькі хутароў. У адным з іх 15 двароў і 35 жыхароў, у другіх 21 двор і 59 жыхароў. Сем’і раслі, дзеці жаніліся, выходзілі замуж, бацькі па магчымасці надзялялі іх прыданым і абавязкова зямлёй, на якой маладыя сем’і і пачыналі разжывацца.

Жылі ў гэтым кутку сяляне з прозвішчамі Паддубскія, Жлобічы, Окруты… Сем’і былі вялікія, колькі дзетак Бог даваў, столькі і нараджалі. У 1926 годзе мелі ўжо сваю назву і налічвалі: Горнае — 1 двор і 5 жыхароў, Горнае-1 — 7 двароў і 54 жыхары; Горнае-2 — 12 двароў і 85 жыхароў.

А ў 1930 годзе па загаду савецкага кіраўніцтва хутары пачалі ліквідаваць. Перасяленне было вельмі цяжкае. Тэхнікі не было. Улада не дапамагала. Прыедуць — дах скінуць. Але людзі ўсё роўна жылі, без даху. Прыедуць яшчэ — печ разбураць… А без яе жыць не маглі. Не хацелі людзі з’язджаць з абжытых месцаў, не надта жадалі і ўступаць у калгас “Чырвоны пуцілавец”, які арганізаваўся ў вёсцы Горнае ў 1930 годзе і складаўся з 18 гаспадарак. Але жыццё ўжо пайшло па-новаму, і прыйшлося ў яго ўцягвацца і астатнім.

У 1931 годзе ў вёсцы была адкрыта пачатковая школа. Крыху пазней у Горнае прыйшло радыё, “загудзелі, зайгралі правады”, і так было аж да сярэдзіны 2014 года. Зараз радыё можна слухаць па бесправадным прыёмніку. Але вяскоўцы дасюль шкадуюць тое радыё, з якім прайшлі вялікі шлях жыцця, успамінаюць тыя часы, калі ўставалі пад гімн СССР і Беларусі. А зараз, з гэтым новым радыё, ужо не тое…

Іна КІРЫНА

Працяг будзе