Ці ведаеце вы, навошта перад Калядамі на стале пад абрусам раней раскладвалі салому? А як дзяўчаты па гэтых саломінах маглі пра жаніхоў даведацца і каго клікала гаспадыня дома, стукаючы ў акно, перад тым, як пачаць вячэру з поснай куццёй? Усё гэта можна было пабачыць і пачуць у Калаціцкім Доме культуры, дзе культработнікі і самадзейныя артысты правялі гэты цікавы народны абрад. Вось мы бачым частку сялянскай хаты: гаспадыня з дачкою ўжо чыста яе прыбралі, паразвешвалі вышываныя ручнікі, а стол заслалі карункавым абрусам, пад ім расклалі салому — гэта каб у доме ўсяго было ўдосталь, вучыць маці дачку, пасля расстаўляюць посныя стравы, галоўная з якіх — куцця, і свечку каля яе запалілі.
Тут прыбеглі дзве сяброўкі, і дзяўчаты пачалі варажыць: бралі жменяю фасолю і лічылі — калі цотная колькасць — быць сяголета ў пары; перастаўлялі чаравікі па чарзе — чый першы дойдзе да парога, тую першай замуж возьмуць; потым пярсцёнкі ў жыце шукалі, і кожнай хацелася залаты знайсці — каб жаніх прыгожы ды багаты трапіўся. І яшчэ аднаму гаданню навучыла іх маці: цягнуць са стала зубамі саломіны і па тых саломінах глядзець, які жаніх будзе — худы або тоўсты, высокі ці малы, а мо сярэдняга росту.
Паваражылі дзяўчаты і за рукадзелле ўзяліся, кожная пра сваё гаданне думаць пачала, перабіраць у думках знаёмых хлопцаў, хто з іх пад гэтае апісанне падыходзіць. А тут і госці ў хату завіталі, з гармонікам і бубнам, пра жыццё пагаварылі, песні паспявалі, патанчылі самі і дзяўчат у круг запрасілі, каб вучыліся, не забывалі, як на вёсцы скачуць. Гаспадыня іх слухае і на сваю ролю не забываецца — да стала ўсіх запрасіла. Пачалі з куцці: маці загадала, каб запечаную скарынку дачка ў хлеў занесла і кожнай жывёліне дала, каб тая добра расла ды вялася, першую лыжку кашы поснай на асобную талерку паклалі і дзядоў паклікалі — памерлых продкаў. І на бога Зюзю не забыліся, гэта такі дзядок з доўгай белай барадой, распавядаюць дзяўчатам старэйшыя, ён па лесе ходзіць, звяроў і птушак марозіць, пасевы сялянскія пашкодзіць можа і хатнюю жывёлу таксама, таму яго задобрыць трэба — у акно пастукаць і на куццю паклікаць. І раптам гаспадынька знікла — схавалася недзе. “Бачыце мяне?” — пытаецца ў гасцей. “Не бачым!” — адказваюць тыя. “Вось каб вы так свету не бачылі ў сваіх дварах з-за вялікіх стагоў сена, — кажа яна, — з-за высокіх копнаў жыта, буртоў бульбы, буракоў і ўсялякай іншай гародніны ды садавіны”. Жадае гасцям прыбытку на ўвесь год, прыплоду жывёлы ды добрага ўраджаю, а тыя дзякуюць гаспадыні за ласку, “што не дала нас у абразку”, за пачастункі і дадому збіраюцца, бо і ім упраўляцца пара і да шчодрай куцці рыхтавацца.
Народныя традыцыі, якімі жылі нашыя дзядулі, бабулі і больш далёкія продкі, адыходзяць у нябыт, абрадавы бок іх жыцця не толькі страціў свой першапачатковы магічны сэнс, але і амаль поўнасцю выйшаў з ужытку. Яно і зразумела: дзе сёння ў горадзе возьмеш, скажам, бярэмя саломы, каб пакласці яе пад абрус, і хто сур’ёзна аднясецца да таго павер’я, што ад гэтага залежыць дабрабыт сям’і на цэлы год? Так, у магію прадметаў і дзеянняў сучасны чалавек ужо не верыць альбо амаль не верыць — у сілу сваёй адукацыі, а вось што датычыць народнай культуры, традыцый і звычаяў, то пра іх памятаць і ведаць трэба, асабліва тым, хто хоча лічыць сябе сапраўды адукаваным і культурным чалавекам. Каб захаваць традыцыі продкаў, мясцовыя культработнікі наладзілі праект-конкурс народнага мастацтва “Ад Масленіцы да Каляд”, адно з выступленняў якога і прайшло днямі ў Калацічах. Дарэчы, як на Глушчыне раней ладзілі першую посную куццю, цікава напісана ў кнізе “Памяць. Глускі раён”. Калі хочаце даведацца — прачытайце.
Т. ЛУКАШЭВІЧ
Фота С. РУДЗІНСКАГА
