Сёння дзень нараджэння Сяргея Іванавіча Грахоўскага. “Наш, глускі” — ганарымся мы, зачытваем цытаты з вершаў гасцям горада і згадваем паэтычныя радкі Грахоўскага ў паўсядзённым жыцці. Часам, гартаючы зборнік яго твораў, звернеш увагу на дату пад вершам і здзівішся: сорак, пяцьдзесят, шэсцьдзесят год прайшло — а радкі напісаны быццам сёння, пра сённяшняе жыццё. Невялікую нізку вершаў мы ў дзень нараджэння паэта прапануем нашым чытачам. А яшчэ — успаміны пра Сяргея Іванавіча тых, хто добра яго ведаў, сутыкаўся з ім у жыцці. Бо хто лепш можа расказаць пра паэта і чалавека, як не гэтыя людзі. Дык вось сёння слова рускаму паэту Міхаілу Дудзіну і беларускаму празаіку Яну Скрыгану (артыкулы гэтыя былі надрукаваны ў 1983 годзе, першы — ў “Літаратурнай газеце”, другі — ў газеце “Літаратура і мастацтва”, абодва тэксты са скарачэннямі ўзяты з сайта grahouski.org,). 

Міхаіл Дудзін

“… С. Граховский понимает истинную сущность художника, знает, что истины растут на каменистом поле жизни и что их надо защищать всей силой убежденности и таланта. Этим и занимается всю свою жизнь, потому что ничем другим заниматься не может. Всё, что бы он ни делал, подчинено его судьбе — его Поэзии.

Мне довелось провести вместе с Сергеем Ивановичем Граховским целый месяц в Ялте. Побывали тогда и в чеховском домике-музее… Потом мы вернулись домой, присели в парке на скамейку. Сидели и разговаривали. И вдруг я заметил, как, выйдя из-за куста лавровишни, по направлению к нам шел поразительный пес без ошейника. Поразителен он был потому, что в своей собачьей стати он нес приметы всех пород своего собачьего братства. Пес подошел прямо к Сергею Ивановичу, ткнулся мордой в его колени, а тот в свою очередь положил псине на загривок руку, продолжая разговор. Собака величественно улеглась у его ног.

Вечером я записал в своей записной книжке следующее: «Если к человеку без опаски подходит бездомная собака и позволяет ему погладить себя по загривку, это говорит о том, что этот человек чего-то стоит в жизни, что ему может довериться не только собака, но и человеческая душа…”

Ян Скрыган

“…Потым я ўсім жыццём пераканаўся, што такая адкрытасць, поўнасць, патрэба ўсё рабіць на ўсю моц, на поўны размах, на поўны голас,— што ў гэтым уся прырода Сяргея Грахоўскага. I калі ў маладосці не думалася гэтак, то, мабыць, вінаваты сам — не ўмеў заўважаць. А найвярней, — што чалавек фарміруецца не адразу, на гэта патрэбен час, акалічнасці і, мабыць, выпрабаванні. Усё ў ім цяпер было — на поўны мах, на поўную сілу. Гэтак ён цяпер ладзіць свой побыт. У пэўны час класціся спаць, уставаць, садзіцца за рабочы стол. Усё спланавана: калі рабіць праходкі, купацца, аблівацца халоднаю вадою. А ўзімку — маржоўства на возеры, лыжы, а некалі любіў і канькі. Ен перанёс два інфаркты, але гэта яго натуры не перайначыла. Пае-хаўшы ўзімку ў санаторыю «Сосны», п’янеючы ад чыстага іскрыстага паветра, ад снегу, далечыні і ляснога шолаху, ён дагойсаўся на лыжах да таго, што яго вярнулі дадому яшчэ з адным — мікраінфарктам.

Гэтак жа строга, няўступчыва падзяляюцца яго адносіны да людзей. Бог ведае калі быў выпадак, што адзін знаёмы зрабіў у дачыненні да яго нейкую бяздумную неэтычнасць, а перапрасіць не хапіла такту, і з таго часу для яго той чалавек не існуе. I наадварот: я памятаю, што ён прачытаў кнігу, якая вельмі прыйшлася яму па душы, ён насіў яе пад пахаю з сабою цэлыя дні, усім апавяшчаючы — вось як трэба пісаць!

Гэтакая ж, на ўсю шырыню душы, у яго і дружба. Няма таго дня, каб ён не званіў мне, хоць бы папытацца, ці жыў-здароў. Нас было чацвёра дружбакоў-аднапалчэнцаў, кожнага ён абзвоньваў, а цяпер асталося двое, і тым большы стаў яго клопат. Гады ж робяць, што ім хочацца. На поўную сілу ён і працуе, на ўсім абліччы яго творчасці ляжыць пячаць неўтаймаванасці. Яго вершы павінны гучаць як вечавыя званы, пра што б ён не пісаў. Праўда, сцвярджаць так трохі рызыкоўна, бо на тое трэба, каб чытаў сам аўтар.

Чытанне паэзіі — гэта высокае мастацтва. Я ведаю мала каго з паэтаў, якія пішуць добрыя, нават выдатныя вершы, але чытаць іх не ўмеюць. Вершы ў іх чытанні мярцвеюць, яны не даносяць ні думкі, ні хвалявання. Не пасаромеюся прызнацца, што на такую хваробу хварэю я сам і таму спачуваю ўсім няўмекам. У Грахоўскага ж вершы набываюць крылы, яго чытанне энергічнае, яснае, падкрэсленае сілаю рытму і жэста. Кожнае слова вымаўляецца да канца, ні адна галосная не скрадваецца, падкрэслівае любую інтанацыю. Тое, што чытае Грахоўскі, вы не толькі чуеце, а і бачыце. Мне здаецца, што ён, як сапраўдны майстар, скрозь трэніруе сябе…

Я меў выпадак даволі доўгі час — не адзін год — наглядаць, як Грахоўскі рыхтаваў двухтомнік сваіх выбраных вершаў. На ранейшыя тэксты было нядобра глядзець, бадай што ўсе яны былі скрэслены, каторы менш, а каторы да таго, што ад яго мала што ранейшае аставалася. Прызнаюся, што на такую работу я глядзеў з любасцю, бо не разумею, як можна не любіць напісанага табою, каб не ўмець або не хацець яго паправіць. Не выпадкова выглядае і тое, што ў «Выбраныя творы» Грахоўскі ўключыў толькі адзін колішні верш 1929 года, прапусціўшы ў сваёй творчасці цэлыя дзесяцігоддзі. Гэтакі ж — на ўвесь мах, на ўсю сілу — дыяпазон яго творчасці. Ён паэт, празаік, публіцыст, нарысіст, перакладчык. Апроч таго, красамовец — некалькі гадоў запар на тэлерадыё вёў літа-ратурныя старонкі; падарожнік — аб’ездзіў Савецкі Саюз і замежжа; хадатай — або за некага або аб нечым: от жа не без яго дачынення ў Мінску названа вуліца імем аднаго з першых марксістаў на Беларусі Сяргея Мяржынскага…”

Выратаванне

               Н. Гілевічу

Сваю тугу

Сагні ў дугу,

А калі не —

Яна сагне

I выб’е з рук

Апошні круг —

Тваё выратаванне

Ў бязмежным акіяне.

I не кажы,

Што ўсё адно

Плысці ці рынуцца на дно.

Выратавальны круг

Лаві

I сам плыві,

Плыві, плыві.

Хоць берага і не відно

I не дастаць нікому дно,

А ты плыві з апошніх сіл,

I рукі, быццам пара крыл,

Аб хвалі б’юцца да зары,

Бо ёсць надзейныя сябры

На светлым беразе крутым

I ты заўжды патрэбен ім.

Калі ж ты галавой панік,

Яна, як цяжкі каласнік,

Цябе пацягне ў чорны вір,

На рыфы вострыя, у жвір.

Адчай з тугою у душы

Ты без ваганняў заглушы

I выйграеш няроўны бой

I перш за ўсё

З самім сабой.

Нальецца сілаю рука,

Калі агеньчык маяка

Засвеціцца,

I даплывеш

Да берага,

Дзе ты жывеш.

                             (1971 год)

Плынь

Вецер насустрач, насустрач імклівая плынь.

Хлопец у чоўне, смуглявы і рослы,

Прагна глядзіць і плыве ўдалячынь —

Толькі рыпяць і згінаюцца вёслы.

Сонца насустрач і сіні прастор,

Неба і хмары — ў вясёлкавай браме.

Вёслы, як дужыя крылы, прасцёр —

Хлопец спяшаецца ўслед за сябрамі.

У далячынь, што расчынена насцеж,

 Голасам сэрца і буйнай крыві

Кліча цябе неспакойнае шчасце,

Толькі хутчэй да яго даплыві.

Шчасце ў кожнай тваёй перамозе,

Шчасце — адолець і вецер, і град,

Шчасце — нідзе не спыняцца ў дарозе,

Спынішся — плынню адгоніць назад.

                                             (1956 год)

Дзве радасці

Твае усмешкі мне, як падарункі,

Тваё прызнанне, як шчаслівы лёс.

Я на цябе гляджу цераз карункі,

Што сплёў на шыбах ранішні мароз.

Аднолькава шчаслівыя абое

Спяшаемся ў завейныя сады,

Дзе па крутых сумётах за табою

Не паспяваюць познія гады.

А мы ўцячэм ад іх у снежны вечар,

Каб замяла завея кожны след,

Няхай асыпле іней нашы плечы,

Як той далёкі яблыневы цвет.

Калі ж бяда падкосіць на паўкроку,

Хоць з ёю, можа, спраўлюся і сам,

Ты да мяне спяшаешся здалёку,

Каб падзяліць пакуты напалам.

Як лёгка нам з табою ў лад ісці

З дрыгвы і багны на круты пагорак,

Бо радасць на дваіх — дзве радасці,

А гора на дваіх — паўгора.

                               (1981 год)