Сёння, у Міжнародны дзень роднай мовы, прапануем чытачам некалькі абразкоў нашага земляка-мовазнаўцы Фёдара Янкоўскага. Фёдар Міхайлавіч усё сваё свядомае жыццё вывучаў народныя гаворкі, збіраў па крупінках трапныя словы і выразы. Такім чынам яго замалёўкі сталі ўзорам жывой мілагучнай беларускай мовы, і кожны з іх разам з гэтым — выдатная крыніца народнай мудрасці.
Горача
— Была ты ўчора ў клубе на канцэрце?
— Была.
— І як?
— Канцэрт добры быў, вясёлы. Толькі вельмі горача было. Людзей сабралася, што яблыку не было дзе ўпасці, стаць не было дзе.
— Сёння з раёна радзіва расказвала, казалі, што — як-бо яны казалі? — “у нашым клубе горача сустракалі цыркачоў, спевакоў”.
— “Горача сустракалі”? Не толькі ім, артыстам, а і нам усім было горача: клуб малаваты, на дварэ парнасць такая, цяплынь, а людзей паўнютка-поўненька. То й горача было — ім спяваць, а нам слухаць.
Горача стане…
— Мы вам горача дзякуем, таварыш шафёр, што падвезлі нас. Дзетак везлі й нас падвезлі.
— Няма за што, — адказаў і жартам дадаў нібы самому сабе: — Сёння мне, шоферу, і без “гарачага дзякуя” горача.
А калі падвезеныя адышліся, шафёр і яго спадарожнікі і жартавалі, і смяяліся, і кпілі з таго “горача дзякуем”.
— Чарку вып’еш — горача стане. Не так зробіш — дырэктар так падзякуе, што горача стане. Сонца насмаліць — горача стане. А то небыліца-несусвеціца: “горача дзякаваць”…
“Смех, дальбог…”
— І чаму, скажыце: “горача гаварыў”, “горача прасіў”?
— “Горача сказала” — смех, дальбог, бярэ. А неяк вычытала: “горача віталі”… Так віталі, што аж горача стала?! Ого! Прывіталі… А ёсць нашае шчыра. Яно — не на што якое, не на якое абыякае. Шчыра вітай, шчыра дзякуй, шчыра кажы!..
Ката на “Вы”…
— Даўней? Сёння ўсё не так, як даўней. Усё не тое, як бывала.
— Што? Думаеш, Юзэфа, трава не расла? Толькі цяпер расце? Хіба малако не каровы давалі? Мо дажджоў не было? Сонейка не свяціла? Жаніліся, вяселле рабілі. На свет прыходзілі і навек адыходзілі. Так ужо каб усё-ўсё!.. Не, галубка. І даўней разлучніцы былі. І цяпер яны ёсць. Былі зладзеі, што вала, хэўраю ўкрадзенага, у лапці абувалі. І ўчора за зладзейства засудзілі аднаго ў нас. Ну, што ты хочаш?
— Пра што я? І даўней такія былі, што пазычонымі ў сабакі вачыма суседзям у вочы глядзелі. Праўда. І сёння… Хіба не такі вунь той, што аблаяў жонку, й цешчу, й суседку? Ты пра другое сказала б…
— А што я сказала б?
— То я табе скажу. Даўней прымак сем гадоў цешчынага ката на “Вы” зваў. Бо ён — прымак, бо ён — без зямлі, а ў цешчы зямля. Дзе было калісьці прыжыцца чалавеку без сваёй зямлі? А цяпер як толькі што, дык прымак усяго тры словы цешчы, а ў цешчы сэрца ёкне. Чуць што не так — “У вапшчажыцця пайду!”. А там прымуць. Прымуць — пасцель гатовая, чыстая, з падушкамі, яшчэ і падмятуць, падлогу памыюць. Там ён нікому не ў шапку. Там яму й седала й едала, там гатовыя печкі й лаўкі.
— Дык і табе гэткае скажу. Бывала, казалі: на нявестку сем гадоў грады брэшуць. Абрастуць грады — ну, хай не як воўк, — нявестка вінаватая. З чым пазненне якое — на нявестку ўсё. Хіба так і зараз? “Гарыце, гэтыя грады! У горадзе без град пражыву. Паедзем і самі сабою жыцьмем”. Хіба не так сказала Янкава ўнука?
— Ты казала, я казала… А мне горна стала. Смяёмся… Добра пасмяяцца, але хіба добра, калі самі з сябе смяёмся? Ой, божачка ты наш… І ты мо чула: чужы дурань — смех, а свой дурань — грэх. То мы з табою награшылі, седзячы тут, на прызбе…
З кнігі “Радасць і боль”
