У красавіку 1986 года ў СССР адбылася самая буйная тэхнагенная катастрофа ХХ стагоддзя — выбух на Чарнобыльскай атамнай электрастанцыі. Чацвёрты энергетычны блок станцыі быў поўнасцю разбураны, а ў паветра была выкінута вялікая колькасць радыёактыўных рэчываў. Воблака, якое ўтварылася ад палаючага рэактара разнесла радыёактыўныя рэчывы, перш за ўсё ёд і цэзій, на значную частку Еўропы. Але найбольш іх выпала на тэрыторыі Украіны і Беларусі. На працягу некалькіх сутак з 30-кіламетровай зоны ад ЧАЭС было выселена прыкладна 115 тысяч чалавек. Для таго каб ліквідаваць наступствы аварыі, былі задзейнічаны больш за 600 тысяч чалавек.
Мікалай Кузьміч і Алена Іванаўна Варабей, цяперашнія жыхары аграгарадка Турыно, у 1986 годзе жылі ў вёсцы Дзёрнавічы Нараўлянскага раёна, што ў 23 кіламетрах ад Прыпяці (горад украінскіх атамшчыкаў) і 26 кіламетрах ад Чарнобыльскай атамнай электрастан-цыі. У той самы дзень, 26 красавіка 1986 года, калі здарылася трагедыя, дзёрнаўцы, як звычайна, працавалі: садзілі бульбу на полі, абраблялі агароды. Ніхто і ўявіць сабе не мог, што праз некалькі дзён іх лёс так раптоўна зменіцца назаўсёды. “Аб тым, што нешта не так, што нешта здарылася, — распавядае Алена Іванаўна, — мы зразумелі, калі дазналіся, што 27 красавіка пачалі высяляць людзей з суседніх вёсак Хаткі, Даўляды, якія былі яшчэ бліжэй да Прыпяці. Праз дні тры-чатыры і жыхароў нашай вёскі сабралі ў клубе, расказалі, што адбылося, правялі інструктаж: загадалі з хаты нікуды не выходзіць, вокны шчыльна зачыніць і занавесіць. А да гэтага моманту вясковыя дзеці ўсе дні гулялі на вуліцы, у пясочку… Праз колькі дзён наша суседка запрасіла мяне з дзецьмі (іх у нас на той момант было чацвёра) паехаць да сваіх бацькоў на Магілёўшчыну, у Горкі. Мы паехалі, а вось муж Мікалай Кузьміч застаўся ў Дзёрнавічах. Ён працаваў вадзіцелем і патрэбны быў тут, каб дапамагаць перавозіць людзям ды калгасам жывёлу, пераганяць у чыстыя раёны тэхніку. У Горках мы пачулі па радыё, што ўсім, хто прыехаў з забруджаных раёнаў, патрэбна звярнуцца ў мясцовую паліклініку. Мы і пайшлі. Пасля праверкі дазіметрам паказанні на ім зашкалілі. Спачатку мералі, калі я ў адзенні была, потым амаль дагала раздзелі, а прыбор усё роўна лічбы вялікія паказваў. Пасля гэтага мяне з дзецьмі тэрмінова шпіталізавалі. Праз некалькі тыдняў нас выпісалі з бальніцы, і мы з дзецьмі вярнуліся ў Дзёрнавічы. У вёсцы пабыць доўга не прыйшлося — усіх жыхароў у суправаджэнні міліцыі павезлі ў раённы цэнтр, а адтуль — на лячэнне і рэабілітацыю. Напрыклад мы папалі ў Гродзенскую вобласць на турбазу “Нёман”. Страшна ўспамінаць нават, як нас туды адпраўлялі. Далі сякую-такую адзежу на змену, сухія пайкі. Пасадзілі ў аўтобусы, давезлі да Гомеля ў суправаджэнні міліцыі. А там таксама праз міліцэйскі калідор і ў цягнік да Гродна. На турбазе, канешне, кармілі, але ж малавата той ежы было дзецям. Мы хадзілі недалёка ў вёску, каб купіць нешта паесці малым. Дык калі мы прыходзілі ў магазін, мясцовых як ветрам здувала — баяліся радыяцыі ад нас набрацца”.
Мікалай Кузьміч увесь час, пакуль жонка з дзецьмі была на аздараўленні, жыў у роднай вёсцы і працаваў: вазіў малако з розных фермаў Нараўлянскага раёна, перавозіў хатнюю жывёлу. “Тое, што вырасла на сваім агародзе за гэты час, — расказвае Мікалай Кузьміч, — а таксама яйкі альбо малако ад нашых кароў есці было нельга. Усім, хто застаўся ў вёсцы, выдавалі “чыстыя” харчы і сухія пайкі. Вадзіцелям, як бы для прафілактыкі, нават дазвалялі выпіць па 100 грамаў гарэлкі, але не болей. А клубніцы ў той год урадзілі такія, як ніколі — вялікія ды шмат іх. Так і цягнулася рука сарваць ды пакаштаваць, а нельга…”
Алена Іванаўна кажа, што гэтыя ўспаміны вельмі цяжкія. І цяпер, праз 34 гады, слёзы на вочы наварочваюцца і клубок да горла падступае пры кожным слове, але ж працягвае расказваць: “Вяр-нуліся мы з турбазы дамоў і вырашылі з мужам шукаць іншае месца жыхарства. Разумелі, што ў роднай вёсцы мы ўжо ніколі жыць не будзем”.
Сям’я Варабей самастойна пераехала ў вёску Слабада Мазырскага раёна. “Тут пачалося нашае новае жыццё, — кажа Алена Іванаўна. — Пайшлі працаваць у калгас: муж — вадзіцелем, я — заатэхнікам, па спецыяльнасці. Калгас нам выдзеліў дом, хтосьці з вяскоўцаў аддаў канапу, ложак, адзенне для нас і дзяцей, патэльню, каструлі, карацей кажучы, усё, абсалютна ўсё, што нам было патрэбна, прынеслі людзі. За гэта ім вялікая падзяка. Калі выязджалі з Дзёрнавіч, нам нічога не далі з сабою ўзяць: ні талеркі, ні лыжкі, ні хусцінкі. Вось што на нас было надзетае, у тым і паехалі… Праўда, ужо пад восень па нейкіх справах нам з мужам спатрэбілася вярнуцца ў родную вёску. У Нароўлі мы выпісалі спецыяльны пропуск, у машыну з намі пасадзілі двух міліцыянераў, паехалі. Сэрца кроўю аблілося, калі ўбачыла свой агарод. Памідоры пасадзіла яшчэ тады, у першыя дні пасля аварыі, за гэты час ніхто іх не паліваў, акрамя дажджу, ніхто не клапаціўся, а яны параслі такія, што мы дзіву даліся, як на малюнку — чырвоныя, вялікія, вісяць гронкамі…”
Усё насельніцтва Дзёрнавіч арганізавана перасялілі ў Светлагорскі раён, пасёлак Казлоўка. А сям’я Варабей з цягам часу перабралася з Мазырскага раёна ў Глускі: бацькі Алены Іванаўны ў Брадах купілі хату, ды і ў Мікалая Кузьміча радня таксама тут была. За гэты час, канешне ж, ужо абжыліся на новым месцы, дзетак пагадавалі. Але ўспаміны пра красавік 1986 года застануцца ў памяці назаўсёды. Алена Іванаўна і Мікалай Кузьміч напрыканцы нашай размовы сказалі: “Мы як праз вайну прайшлі, толькі вораг у нас быў нябачны ды вельмі каварны”.
Вольга ЯНУШЭЎСКАЯ
Фота аўтара
