Спачатку з Валянцінай Андрэеўнай Пятрэняй з Макавіч мы пазнаёміліся завочна, па тэлефоне. Пагутарылі. Мая суразмоўца адказала на пытанні, што мяне цікавілі, а потым пачала распавядаць пра сваё жыццё. Я зразумела, што тэлефоннай размовай наша знаёмства не павінна скончыцца, і ў хуткім часе мы сустрэліся ўжо дома ў Валянціны Андрэеўны.

Як няма двух аднолькавых людзей на свеце, так і няма аднолькавых чалавечых лёсаў — у кожнага свая гісторыя. Слухаючы жыццёвыя гісторыі, кожны раз думаеш: няўжо чалавек такі моцны, што столькі гора, цяжкасцей і несправядлівасці можа вытрымаць і пры тым не зламацца, жыць годна, імкнуцца толькі наперад? А потым разумееш, што менавіта цяжкімі жыццёвымі абставінамі і загартоўваецца ў людзях сіла, воля, фарміруецца эмпатыя, імкненне да дабра. Як казаў Васіль Быкаў: “Пакуты робяць чалавека чалавекам. Чалавек без пакут — трава”. Гэтыя трапныя словы адносяцца і да маёй гераіні.

Спачатку я хацела расказаць чытачам пра Валянціну Андрэеўну як пра шчырую працаўніцу, ударніцу працы, якая нават мае высокія працоўныя ўзнагароды, а потым зразумела, што без гісторыі яе жыцця ў расказе ніяк не абысціся, бо менавіта абставіны і сфарміравалі характар жанчыны, яе адносіны да жыцця, працы і людзей.

Дзяцінства

Нарадзілася Валянціна Андрэеўна ў Макавічах у звычайнай сялянскай сям’і, дзе гадаваліся яна і маленькі брацік. Бацька быў бальшавіком, актыўна ўдзельнічаў у калектывізацыі. Калі Валя была ў другім класе, у сям’і здарылася вялікая трагедыя — памерла маці. З гэтай пары і пачаліся ўсе цяжкасці, што выпалі на лёс маёй гераіні. “Было вельмі холадна, моцны мароз, — расказвае Валянціна Андрэеўна, — і бацька мяне на пахаванне маці не ўзяў. Праз некаторы час у нашай хаце з’явілася новая “мама”. Яшчэ не паспела загаіцца свежая рана ад страты матулі, і таму, напэўна, я ўспрыняла тую жанчыну не вельмі добра. Не падабалася яна мне і знешне, а яшчэ наша мачыха курыла, што было незвычайна ў той час, асабліва для вясковых жанчын. Але з усім гэтым можна было б мірыцца, каб яна хоць крыху палюбіла нас з братам і добра адносілася. Спачатку мачыха спрабавала з намі пасябраваць, і мы думалі, што ўсё наладзіцца, але не атрымалася. Хутка лёсу было заўгодна прынесці нам, малым дзецям, новыя выпрабаванні. Аднойчы ў спрэчцы аднавясковец назваў бацьку рабаўніком, маўляў, адабраў у яго скаціну ды маёмасць, каб у калгас усё аддаць. “Які ж я рабаўнік, — адказаў бацька, — калі ў фуфайцы, што свеціцца, хаджу, а ты, гаротнік, у якога я маёмасць адабраў, — у добрым аўчынным кажуху”. Слова за слова, завязалася бойка. Пабіліся ды й разышліся. Але аднавясковец падаў на бацьку ў суд, і тату ў 1939 годзе прысудзілі год турмы. Так мы засталіся з мачыхай і старэнькай бабуляй, бацькавай маці. Праз год мы чакалі бацьку дадому, але ад таты прыйшоў ліст, што яго пакідаюць яшчэ на год працаваць на будаўніцтве Беламорска-Балтыйскага канала. А потым пачалася вайна… Больш мы з братам свайго тату ніколі ўжо не бачылі. Пасля вайны мачыха атрымлівала нейкія грошы, як удава загінуўшага на вайне байца”.

Вайна

Калі пачалася вайна Валянціне Андрэеўне было 11 гадоў. Дзецям у той час прыходзілася станавіцца дарослымі вельмі рана. Так і маёй гераіні прыйшлося. Старэнькая бабуля, якой на пачатку вайны было далёка за 80 гадоў, глядзела Валінага малодшага брата. Дзяўчынка ж, каб выжыць і неяк пракарміцца, вымушана была хадзіць у заработкі, хоць і да родзічаў. На вясну і лета — у Сіманавічы да цёткі. Агарод дапамагала там садзіць, потым палоць. На восень, зіму — у Дуброву да другой цёткі — дзіця дапамагала глядзець. Так і выжыла. “Быў падчас акупацыі адзін момант, — расказвае Валянціна Андрэеўна, — калі я амаль развіталася з жыццём. У першыя месяцы вайны немцы вышуквалі сем’і камуністаў і расстрэльвалі. Вось і мяне забралі. Паставілі нас усіх уздоўж нейкага будынка на расстрэл. Немец з аўтаматам ходзіць. Жанчына, імя зараз якой і не памятаю, мне кажа: “Валечка, ты за мяне захавайся. Як будуць страляць, мяне заб’юць, я упаду на цябе, а ты, можа, жывая застанешся”. У гэты момант падышоў да нас малады паліцай, наш мясцовы хлопец. Ён гаварыў па-нямецкі і растлумачыў акупантам, што тут няма ніводнага чалавека з сям’і камуністаў. На мяне паказаў ды й кажа: “А яе за што? Бацька ж у турме сядзіць, камуністы пасадзілі”. Так вызвалілі і мяне, і іншых вяскоўцаў. Напужалася я толькі вельмі — усю дарогу да хаты ледзьве ішла, ногі трэсліся”. 

Юнацтва

Пасля вызвалення ад акупантаў Валянціне лягчэй жыць не стала. У каго хаця б маці была, таму лягчэй прыходзілася, а ў яе ні маці, ні бацькі, толькі малы брат ды старая бабуля. Не было нават на пасцель чаго заслаць. Ад маці засталася адна саматканая посцілка — вось і ўвесь пасаг для дзяўчыны на выданні.

Дапамогі чакаць не было адкуль, і Валянціна вырашыла паехаць у Бабруйск, у школу фабрычна-завадскога навучання вучыцца на швачку. Але замест вучобы маладая дзяўчына апынулася на лесакамбінаце, а вось працаваць там не змагла па стане здароўя. “Суседцы па інтэрнаце, — працягвае расказваць Валянціна Андрэеўна, — пакінула спецформу і пешшу пайшла з Бабруйска дадому. Дзесьці каля Вільчы, ужо на змярканні, мяне на грузавой машыне нагнаў шафёр з Калаціч і давёз да Глуска. Пераначавала ў райцэнтры, а раніцаю выправілася таксама пешшу да Макавіч. Не атрымалася ўладкавацца ў горадзе, таму пайшла працаваць у калгас: некаторы час разам са сваёй бабуляй пасвіла авечак. У 1947 годзе мая даражэнькая бабуля памерла. Ёй было 98 гадоў”. 

Працоўны шлях

Доўга пасвіць авечак Валянціне не прыйшлося. Даверылі маладой дзяўчыне працаваць у калгасе кладаўшчыком. Адным з яе абавязкаў было выдаваць напрыканцы працоўнага года калгаснікам за працадні ў якасці заработнай платы зерне. Напрыклад, на праца-дзень аднаму чалавеку выдавалі 44 (!) грамы грэчкі. Так, пры мінімуме ў 120 працадней, што павінен быў адпрацаваць кожны дарослы (у падлеткаў былі іншыя нормы адпрацовак), калгаснік атрымліваў за год 5,2 кілаграма грэчкі. Працаваць на складзе было вельмі адказна і даволі цяжка: работнік павінен быў быць гатовы прыйсці на працу прымаць зерне ці іншую прадукцыю ў любы момант. А маладой дзяўчыне хацелася і на танцы збегаць, і пагуляць дапазна. Калі Валянціне прапанавалі перайсці працаваць на свінаферму, згадзілася амаль не раздумваючы. “Даглядала свінаматак і парасят, — распавядае Валянціна Андрэеўна. — Апаросы і прывесы заўжды былі добрыя ў мяне. Калгас за перавыкананне нормаў даваў прэмію заўсёды”.

Але на свінаферме таксама Валянціна доўга не затрымалася. Калгаснае кіраўніцтва даручыла ёй быць звеннявой у брыгадзе па вырошчванні кок-сагызу (каўчуканосны дзьмухавец, які змяшчае каўчук). “У маім звяне было 12 дзяўчат, — расказвае Валянціна Андрэеўна. — Па 60 сотак кок-сагызу для апрацоўкі брала кожная з нас. Кок-сагыз — расліна, падобная на дзьмухавец. Мы праполвалі яго, абганялі рады. Потым збіралі насенне, якое дома сушылі, абціралі, каб засталося толькі семачка маленькае, і здавалі. Карэнні таксама збіралі: спачатку рвалі іх, затым абчышчалі, сушылі і здавалі ў калгас. Працаваць прыходзілася цяжка, і сняданку з сабою часцей за ўсё не было, таму на перакус у нас часцяком быў турнэпс. Гэта такі салодкі караняплод, накшталт рэпы. Нарвём, пачысцім ды й падсілкуемся”.

Яшчэ была Валянціна Андрэеўна звеннявой у брыга-дзе па вырошчванні канопляў, ільну. За тое, што вырасціла вельмі добры ўраджай канапель, яе нават прынялі ў рады Камуністычнай партыі. “Каноплі ў той год раслі такія добрыя ды высокія, — распавядае мая суразмоўца, — я ледзьве магла дацягнуцца да верхавіны. Вось за выдатны ўраджай канапель мяне і прынялі ў партыю. Заўсёды на пасяджэннях райкама партыі ў Глуску мяне запрашалі ў прэзідыум. Увогуле, я і ў школе была актыўным чалавекам, сакратаром камсамольскай арганізацыі. Давялося нават некалькі скліканняў запар пабыць дэпутатам сельскага Савета — вяскоўцы выбіралі, напэўна ж, давяралі”.

У 1970-я гады Валянціна Андрэеўна Пятрэня пайшла працаваць цялятніцай у эксбазу “Глуск”, брыгаду ў Макавічах. І гэтая справа ёй таксама аказалася па плячы. Менавіта тут яна дасягнула вялікіх поспехаў: за старанную працу, за вялікія прывесы ў 1976 годзе была ўзнагароджана знакам “Ударнік дзявятай пяцігодкі”, медалём “За працоўную адзнаку”, у 1979-м — знакам “Ударнік дзясятай пяцігодкі”, а ў 1984-м — ордэнам “Знак Пашаны”.   

Сям’я

“Для нявесты без пасагу ды яшчэ і сіраты жаніхоў не было, — распавядае Валянціна Андрэеўна. — Усе хлопцы шукалі такіх нявест, у якіх падтрымка была ды пасаг добры. А я ў мяне з гэтага — нічога. Самастойна прыйшлося і грошы зарабляць, і ўсяго дабівацца. Вось і працавала, хатнюю гаспадарку трымала крэпкую: карова была, кабанчыкі (ды й не адзін) у хляве стаялі, птушка розная. Дзяўчаты, мае аднагодкі, за бацькамі дома, а я рана-раненька ўжо на базар вязу парасят прадаваць…

Лёсу было заўгодна даць і мне шчасце — я сустрэла свайго будучага мужа. Адным вечарам ён правёў мяне з танцаў. Напэўна, я яму спадабалася. У той вечар мы сядзелі на лаўцы каля маёй хаты і размаўлялі з ім да самай раніцы, аж пакуль не прыйшоў час ісці карову даіць. Аднойчы ён дапамагаў нашаму вяскоўцу рамантаваць машыну і прыйшоў у маю хату папрасіў рукі памыць. А мы якраз з хросніцай з лазні вярнуліся ды вячэраць селі. Я падала яму вады рукі памыць, запрасіла ў хату ручніком выцерціся, а там і за стол селі, пагаварылі дый вырашылі ажаніцца. Паехалі на веласіпедах да будучай свякрухі пытаць дазволу на вяселле. Думала: калі выйдзе яна сустракаць мяне з усмешкай, то ўсё добра будзе, пайду замуж, а калі выйдзе на ганак з хмурым тварам ды што-небудзь яшчэ дрэннае будзе казаць, то развярнуся і дадому паеду, замуж не пайду. Але ж знаёмства прайшло добра, і са свякрухай у нас былі вельмі добрыя адносіны ўвесь час. Сяброўкам, што замуж сабралася, не казала, каб не сурочылі. Вяселля вялікага не спраўлялі — усё вельмі сціпла было. Распісвацца ў Завалочыцкі сельсавет паехалі на двух веласіпедах, а потым з самымі блізкімі проста пасядзелі ды павячэралі дома. Муж мой быў вельмі добры, мы жылі дружна, мірна. Работу любую ўмеў рабіць: і карову падаіць, і ежу прыгатаваць, і ўсю мужчынскую працу па гаспадарцы. Шкада, што не стала яго рана, — вось ужо больш за 30 гадоў я ўдава”.

Валянціна Андрэеўна выгадавала з мужам дзвюх дачок і сына. Зараз у яе пяцёра ўнукаў і ўжо чатыры праўнукі. У гэтым годзе свой 91-ы дзень нараджэння яна сустрэне ў асяроддзі вялікай любячай сям’і.

Вольга ЯНУШЭЎСКАЯ

Фота аўтара і з архіва сям’і Пятрэня