З ветэранам Вялікай Айчыннай вайны, заслужаным работнікам гандлю і грамадскага харчавання БССР Яўгенам Цімафеевічам Шылавым мы сустракаемся не ўпершыню. Так склалася, што нашыя сустрэчы заўсёды былі  прымеркаваны да якіх-небудзь падзей у яго жыцці ці значных агульнадзяржаўных свят накшталт Дня Перамогі. І цяперашняя сустрэча таксама адбылася са значнай нагоды: 22 чэрвеня Яўген Цімафеевіч адзначае 95-годдзе.

За плячамі гэтага чалавека доўгае жыццё, назапашаны вялікі досвед і мудрасць. Безумоўна, яму ёсць што ўспомніць, ёсць што расказаць не толькі сваім дзецям, унукам ды праўнукам, а і нам з вамі, паважаныя чытачы.

Наша размова з Яўгенам Цімафеевічам пачалася з незвычайнай прапановы: “Я хочу пазнаёміць вас, — сказаў ветэран, — з маім домам. На выгляд гэта звычайная сялянская хата, але для мяне яна адна з самых вялікіх каштоўнасцей: тут жылі мае бацькі, нарадзіўся я, брат і сястра, мае дзеці. У цяжкія часы яна давала прытулак усім, каму патрэбна была дапамога. Хату пабудаваў бацька ў 1917 годзе, калі вярнуўся дадому, адслужыўшы ў царскай арміі дзесяць гадоў (нават у Першай сусветнай вайне давялося паўдзельнічаць). Пры дэмабілізацыі яму далі грошай, якіх хапіла, каб пабудаваць добрую хату”.

Яўген Цімафеевіч паказаў вельмі цікавы стары здымак (1915 года) свайго бацькі. На ім Цімафей Рыгоравіч сфатаграфаваны разам з армейскім сябрам: ён у руках трымае гармонік, а сябар — шаблю. “Займеўшы сваю хату, мужчына ўжо мог і пра сям’ю думаць, — працягвае размову Яўген Цімафеевіч. — Жаніўся і бацька. Маю маці ён вельмі любіў, паважаў і ніяк па-іншаму, як “мая Ганна Іванаўна”, яе не называў. Бацька быў вельмі вясёлы, кампанейскі, з гумарам чалавек. На вяселлях часта на гармоніку іграў. Але доўга не пражыў: у 1935 годзе памёр. У маці на руках засталося трое дзяцей. Жылі вельмі бедна. Усё дзяцінства я пасціў кароў. Скончыў толькі чатыры класы, і хоць я добра вучыўся, маці сказала мне і брату так: “Хлопцы, не крыўдуйце, але далей вучыцца пойдзе толькі Соня, бо яна дзяўчынка, ёй лягчэйшая праца патрэбна”. Вучыць нас усіх у мацеры не было магчымасці. І мы не крыўдзіліся, бо ведалі, што так правільна, так лепш, і з братам дапамагалі маме ў працы і па гаспадарцы”.

Пра жыццё Яўгена Цімафеевіча, насычанае падзеямі рознага маштабу, можна было б расказваць доўга, матэрыялу хапіла б не на адну газетную старонку. Як адзначыў сам юбіляр, зараз больш за ўсё успамінаюцца моманты, якія паўплывалі на далейшае жыццё, вялікія гістарычныя падзеі, у якіх давялося паўдзельнічаць і ўнесці ў іх свой, хоць і невялікі, унёсак. “Былі такія моманты ў жыцці, — згадвае ветэран, — калі глядзеў, як кажуць, смерці ў вочы. Першы раз — калі стаяў вось у гэтай хаце пад дулам аўтамата. Паліцаі прыйшлі да нас, каб забраць і адправіць у Германію на прымусовыя работы маіх старэйшых сястру і брата. Дома іх не было — хаваліся ў лесе, а мама сказала паліцаям, што яны пайшлі на вяселле ў іншую вёску. “Тады пойдзе малодшы, мне ўсё роўна, каго забіраць”, — адказаў паліцай. Мама плакала і прасіла не забіраць мяне. Адзін з паліцаяў, не вытрымаўшы мацярынскіх слёз і галашэння, выйшаў на вуліцу. Другі ж, па прозвішчы Мігас, наставіў на мяне вінтоўку і сказаў: “Лічу да пяці, калі не пойдзеш — страляю!” Пры гэтых словах мама ўпала ўсім целам на вінтоўку і стала цалаваць ворагу ногі. Мужчына з сілаю адштурхнуў яе, схапіў вінтоўку і з размаху даў мне прыкладам па галаве. Я адляцеў да сцяны, кроў заліла мне вочы і ўвесь твар, але змог сказаць: “Мама, я жывы”. На гэтым паліцаі сышлі з нашай хаты са словамі “Мы яшчэ вернемся”. Але пасля такога выпадку я вымушаны быў за братам ісці ў лес. У атрад мяне з сябрам не ўзялі, але дазволілі пабудаваць недалёка ад яго дыслакацыі зямлянку, і там мы жылі да вызвалення.

А вось брат Уладзімір вызвалення не дачакаўся: загінуў. Бацькі не стала, калі мне было каля дзевяці гадоў. Старэйшы брат стаў для мяне і бацькам, і братам, і лепшым сябрам. Я хацеў быць на яго падобным, ва ўсім раўняўся. Брат Уладзімір быў, як наш бацька: такі ж вясёлы, актыўны, валодаў арганізатарскімі здольнасцямі, умеў іграць на гармоніку, пеў песні вельмі прыгожа, часта выступаў на сцэне. У вёсцы ён і сястра Соня аднымі з першых уступілі ў камсамол. У 1941 годзе брат паехаў па камсамольскай пуцёўцы ў Гомель на будоўлю чыгункі. Але доўга працаваць не прыйшлося: пачалася вайна. Праз некаторы час Уладзімір вярнуўся дадому. У раёне ўжо паціху пачалі фарміравацца (яшчэ разрозненыя) партызанскія атрады. У 1942 годзе партызаны падарвалі машыну, на якой ездзілі нямецкія афіцэры. Безумоўна, такі выпадак акупанты не маглі дараваць — у вёску прыехалі гестапаўцы, але знайсці, хто здзейсніў такі ўчынак, ім не ўдалося. Брат жа пасля гэтага выпадку канчаткова сышоў у партызанскі атрад. У жніўні 1943 года Уладзімір загінуў. У адным з дамоў вёскі Дварэц падчас выканання даручанага яму і яго таварышам задання іх абкружылі немцы, хацелі спачатку ўзяць жывымі, але хлопцы адстрэльваліся, не здаваліся — і іх расстралялі”.

У 1944 годзе васямнаццацігадовага Яўгена Шылава прызвалі на фронт. Чырвоная Армія хутка гнала ворага на захад, і доўга вучыць маладое папаўненне не было часу. Таму замест шасці месяцаў падрыхтоўкі курс маладога байца яны асільвалі за паўтара. І вось гэтых неабстраляных навабранцаў адпраўлялі на перадавую… “Я сам здзіўляўся, — гаворыць Яўген Цімафеевіч, — што застаўся жывы пасля тых баёў, у якіх давялося паўдзельнічаць. Не думайце, што на фронце ўсе былі героямі і загадзя ведалі, куды ісці, куды страляць. Непрадказальных сітуацый, пра якія падчас падрыхтоўкі нам ніхто не расказваў, у нас было вялікае мноства. Вось, напрыклад, у адным з баёў нам была пастаўлена задача захапіць пярэднюю лінію праціўніка, акапацца і чакаць падыходу нашых войскаў, падмацавання. У вызначаны час мы пайшлі ў наступленне. Але ж поле, куды выступілі нашы салдаты, аказалася замініраваным — у першыя хвіліны вялікія людскія страты. Я цудам застаўся жывы. Вельмі разгубіўся, не ведаў, куды мне кінуцца: назад нельга — свае ж будуць страляць, наперад ісці — міны. Мяне выручыў, дапамог апамятацца камандзір кулямётнага разліку (прозвішча зараз ужо і не памятаю), па ўсім відаць, баец з вялікім досведам. Загадаў мне спачатку кідаць гранаты ў варожы дзот, а потым паўзці са сваім ручным кулямётам амаль побач з ім і выконваць загады дакладна, слова ў слова. Так і выжыў…”

Адслужыўшы ў арміі шэсць гадоў, Яўген Шылаў вярнуўся дадому. Некаторы час працаваў качагарам, а потым дырэктар саўгаса прапанаваў кемліваму хлопцу пайсці ў саўгасны магазін прадаўцом. Так пачалася паспяховая кар’ера Яўгена Цімафеевіча ў сферы гандлю: ад простага прадаўца да дырэктара гандлёвай зоны. За доўгі час, што працаваў у гандлі і грамадскім харчаванні, Яўген Шылаў неаднаразова быў адзначаны шматлікімі граматамі рознага ўзроўню і падзячнымі лістамі. У 1968 годзе яму было прысвоенае ганаровае званне “Заслужаны работнік гандлю і грамадскага харчавання БССР”.

Акрамя працы, паспяваў Яўген Цімафеевіч яшчэ і на рыбалку схадзіць, шчупакоў вялікіх налавіць. “Самы большы, якога пашчасціла вылавіць, — прызнаецца ветэран, — не змяшчаўся ў начоўкі: і галава, і хвост звісалі”. У сямейным жыцці таксама ўсё зладзілася: з жонкай Нілай Палікарпаўнай выгадавалі трох сыноў і жывуць разам вось ужо больш за 60 гадоў. Сыны падаравалі бацькам чатырох унукаў, а зараз ужо падрастаюць сем праўнукаў, і, як прызнаўся Яўген Цімафеевіч, магчыма, у хуткім часе і прапраўнукі пойдуць.

Людзі кажуць, што той шчаслівы, хто змог пабачыць некалькі пакаленняў сваіх нашчадкаў. Яўген Цімафеевіч не толькі пабачыў, а і пераканаўся, што выхоўваў дзяцей правільна, што выраслі ўсе добрымі людзьмі і таксама перадаюць бацькаву мудрасць і досвед сваім нашчадкам. Маладому пакаленню нашых чытачоў ветэран пажадаў прыслухоўвацца да старэйшых, працаваць так, каб праца прыносіла задавальненне, яе вынікі былі заўсёды відаць на справе, а не толькі на словах. Мы ж жадаем Яўгену Цімафеевічу моцнага здароўя, бадзёрасці, аптымізму і дамовіліся з ім сустрэцца праз пяць гадоў, на святкаванні стагоддзя.

Вольга ЯНУШЭЎСКАЯ

Фота аўтара і з архіва сям’і Шылавых