Вёска з такой прыгожай музычнай назвай знаходзіцца з абодвух бакоў ад шляху Глуск — Акцябрскі, за 15 кіламетраў ад г. п. Глуск. Першая шыльда з левага боку ад дарогі — з назвай “Баянаў”, крышку далей прыпынак, над ім напісана “Бояново”. Іменна так пазначана гэта паселішча на ўсіх старажытных картах. Паміж шыльдай і прыпынкам, ад шляху, пачынаецца вясковая дарога, якая пераходзіць у доўгую шырокую вуліцу вёскі Баянава, абапал якой стаяць драўляныя сялянскія хаты. Сярод іх, прыкладна пасярэдзіне вёскі, — два дамы з белай цэглы, кожны — на дзве сям’і. У адным з гэтых дамоў жыве адзін чалавек. Другі стаіць пусты. Такіх пабудоў, пакінутых, старых, некаторых нават з праваленымі стрэхамі, тут нямала. Некаторыя хаты ўжо знесены. Ёсць і добра дагледжаныя селішчы, пафарбаваныя хаты, нават вокны-“еўрапакеты”, але амаль усе зачынены. Гэта частка Баянава мае сярод жыхароў назву “сяло”.

Адразу за сялом пачынаецца “хутар”. Тут пабудовы стаяць уроскід: як хто хацеў, дзе хацеў, там і будаваўся. Хаты стаяць добра воддаль ад вуліцы, якая пераходзіць у палявую дарогу, працягам метраў трыста, і ўпіраецца ў бераг ракі Даколькі, што з левага боку ахінае і сяло, і хутар. Рака Даколька тут з чыстымі берагамі, шырокая. Ёсць на хутары і нейкі невялікі завулак з некалькіх хат, за ім пачынаецца лес, пасярод якога знаходзяцца вельмі даўнія могілкі з урослымі камянямі, яны пераходзяць у больш сучасныя, дзе і хаваюць сваіх родных баянаўцы.

Гэты лес з правага боку ахінае вёску, даходзіць у некаторых месцах аж да агародаў. Як апавядаў Міхаіл Міхайлавіч Сапега, які тут нарадзіўся, вырас, пасля жыў у Мінску, а зараз вярнуўся на бацькаўшчыну і жыве тут са сваёй жанчынай, “можна выйсці і побач з хатай грыбоў назбіраць”.

Зараз жыве ў Баянаве пастаянна дзевяць чалавек, з іх — тры жанчыны. А хат усяго — каля сямідзесяці. І вось амаль усе пустыя. Адзін чалавек жыве на хутары. На зіму хто сам з’язджае ў Глуск ці ў горад, калі там ёсць іншае жыллё, каго забіраюць дзеці. А вось калі пачынаецца вясна, пацяплее — едуць дадому, на лета, як тыя пералётныя птушкі з выраю. Хоць у вёсцы ёсць і электрычнасць, і тэлефон, але вось зіму паліць печ ды разграбаць снег ужо няма ў многіх сяльчан сілы.

Трэцяя частка вёскі Баянава мае назву “пасёлак”. Ён знаходзіцца якраз насупраць прыпынку “Бояново”, цераз дарогу. На карце “военных топографов РККА” 1925 года іменна ў гэтым месцы пазначана паселішча з назвай “Свет”, у якім было дзве хаты. У гэтым пасёлку зараз 14 хат. Некалькі сапраўды старыя, а вось большасць, відно, будавалася дзесьці ў 60-я—70-я гады ХХ стагоддзя. Яшчэ добра моцныя, па архітэктурным праекце падобныя адна на другую, з вялікімі вокнамі, дзе два, дзе тры, паглядаюць хаты на невялікую вузкую вуліцу, якая пачынаецца ад дарогі на вёску Малінава. Некалькі хат стаіць як бы ў вулачцы. Па вонкавым выглядзе бачна, што некаторыя быццам і жылыя: чыста, пафарбавана, плот цэлы. Але, на жаль, апошні жыхар памёр у мінулым годзе. Зараз зрэдку бацькоўскія паселішчы наведваюць дзеці. Аднак большасць селішчаў пазарастала хмызняком ды сліўнікам, у некаторых дамах выбіты шыбы, адчынены дзверы. Няма гаспадароў — гуляе толькі вецер ды шэпчацца лес… Прыгожае месца, але вакол — пуста. Неяк жудаснавата бачыць такі малюнак, ведаючы, што тут, у Баянаве, колісь жыццё бурліла і біла ключом.

Жыў у Баянаве Баюн

У гістарычных дакументах в. Баянава ўпамінаецца 1790 годам. Але археалагічныя раскопкі сведчаць, што тут, на беразе Даколькі, людзі жылі яшчэ ў час Старажытнай Русі. Непадалёк ад вёскі, дзесьці за кіламетр на поўдзень ад яе, у лесе быў знойдзены курганны магільнік — тры насыпы вышынёй ад паўметра да 1 м 70 см, дыяметрам 10—14 метраў, вакол якіх былі невялікія канаўкі.

У 1930 годзе вучоны А. А. Рынейскі, паводле сведак ад мясцовых жыхароў, адзначаў, “што ва ўрочышчы Бунева, каля хутара і засценку, у лесе, больш за пяць курганоў”. Людзі паміраюць, а пахаванні застаюцца на вякі, калі іх не разбураць якіясь вар’яты.

Магчыма, з таго часу і пайшла назва паселішча “Баянава”. Паводле рускага слоўніка, слова “баяны” азначае “мелкая рыба, мальга, малёк”. Рэчка побач, лавілі рыбу, мо часцей і траплялася каму-небудзь толькі мелкая рыба, вось і казалі, што папаліся зноў баяны. Баяны ды баяны — так і пайшло, так і з’явілася назва ў гэтай мясцовасці.

Ёсць яшчэ і такое паданне: “Жыў у вёсцы некалі адзін чалавек па мянушцы Баюн. Атрымаў ён яе таму, што вельмі любіў пабаяць ды параспавядаць людзям пра тое, што было ў жыцці, а то і пра тое, чаго ніколі не было. І ніхто сур’ёзна да гэтага чалавека не ставіўся. Але аднойчы ўлетку паехалі вяскоўцы сена ўбіраць. Лічылася: хто да свята Макавея з сенам управіцца, той усю зіму будзе жывёлу карміць і ніякіх цяжкасцей не мець. Паехаў і Фёдар Баюн з жонкай. Час ляцеў непрыкметна. Усе працавалі шчыра, без перадыху. Толькі тады, калі наладавалі амаль усе вазы сенам  і забралі добрую палову, Фёдар выгукнуў: “Ці не час, братцы, і па люлечцы выкурыць?” Ніхто не быў супраць, бо ўсе добра змарыліся, хацелася хоць крыху адпачыць. І запрасілі мужыкі Фёдара расказаць што-небудзь цікавае. Ён згадзіўся, “вось толькі краменьчык свой знайду, недзе згубіў, ніяк не магу люльку распаліць”. Прапанаваў нехта з сяльчан яму свой краменьчык. Утыркнуў Фёдар вілы ў зямлю і падышоў бліжэй да мужчын і баб. Толькі пачаў выкрасаць краменьчык, як нехта з жанчын ускрыкнуў: “Ой, глядзіце, што гэта адбываецца?!” Усе павярнуліся туды, куды яна паказала, і раты паразяўлялі ад нечаканасці: з захаду проста на іх кацілася чорная хмара. І адкуль толькі яна ўзялася? Кінуліся людзі да сена: хто спяшаўся ў копы класці, хто на вазы кідаць. Але як ні рваліся, як ні спяшаліся — не паспявалі, бо хмара завалакла ўсё неба. Мала гэтага — нечакана ўсхадзіўся віхор, і такі моцны, што падняў пару коп угору і давай церушыць уверсе. Хто са страху ўпаў на зямлю, а хто кінуўся ўцякаць. Толькі Фёдар застаўся на месцы. Раптам ён выхапіў нешта з-за пояса і, злаўчыўшыся, кінуў у чорную віхурную хмару, што круцілася над яго галавой. І ў адзін момант усё сціхла, толькі сена павольна асядала на кустоўе ды на луг. Людзі ашаломлена пазіралі вакол сябе. Апала сена, паказалася сонейка і засвяціла па-ранейшаму. Зірнулі на неба. А там чыста-чыста! Усе кінуліся да Баюна: “Ну ты і смелы!” “А вы думалі, што я толькі языком магу мянціць? Дапамажыце лепей. Здаецца, я ведзьмака забіў, які над намі кружыўся”. Перапоўзалі людзі амаль увесь луг — нідзе нажа не было. Потым адна жанчына заўважыла яго ў купіне і паказала: “Фёдар, вось ён…” Памкнуліся было ўсе туды, але Баюн перасцярог: “Не спяшайцеся, спачатку я сам усё праверу, а потым ужо і вы падыходзьце”. Агледзеў ён купіну і паклікаў аднавяскоўцаў. Падышлі і бачаць: здаравенны вужака ляжыць, нажом вострым наскрозь праткнуты. Вось якім той Фёдар Баюн быў вясёлым і адважным чалавекам. Ад яго і вёску назвалі Баюнава, а пазней стала Баянава”.

Уладанне Быкоўскіх

У 1793 годзе в. Баянава ўвайшла ў склад Расійскай імперыі; гэта быў цэнтр маёнтка старажытнага роду паноў Быкоўскіх, і адносілася Баянава да Глускай воласці Бабруйскага павета Мінскай губерні. Дарэчы, як апавядаюць вяскоўцы, маёнтак знаходзіўся ў канцы сяла, дзесьці ў межах хутара. У цяперашні час прыкладна на тым месцы, дзе быў маёнтак, быў знойдзены ці то пярсцёнак-пячатка, ці проста пячатка з выявай лебедзя.

У гэтым жа месцы, непадалёк ад могілак, стаяла колісь невялікая пабудова, з крыжам, як памрэ вясковец, яго туды прыносілі, і ляжаў там пакойнік тры дні, там яго святар і адпяваў. А потым ужо і хавалі. У гэтым месцы шукальнікі знаходзілі, кажуць, шмат нацельных і розных крыжыкаў.

У пачатку  XIX ст. у маёнтку жыў пан Адам Ігнатавіч Быкоўскі, які пабраўся шлюбам з Аленай Дзям’янаўнай Лапа. Яе бацька валодаў маёнткам Рудобелка. Бацька Алены — “Доминик-Иосиф (Демьян) Иосифович Лаппа, отставной подпоручик драгунского полка, заседатель Могилевского Совестного суда, титулярный советник… регент стародубский”, пазней “судья Игуменского межевого аппеляционного суда”. Маці — “Бенедикта Шульц”. Были Быкоўскія і Лапа суседзямі, потым, як бачым, парадніліся, і ў сям’і Адама і Алены Быкоўскіх нарадзіліся дзве дачкі, “Емилия и Софья”, і тры сыны. Паколькі сям’я была не маленькая, то памешчык у 1843 годзе прыдбаў сабе маёнтак “Мошницы и Весно, деревни: “Клетно, Адельсдорф, Байлюки, Доколие…” (“Купчая крепость 25 октября 1843 года”). Сям’я пачала жыць у Машніцах.

У 1844 годзе ў Баянаве налічвалася 20 двароў і 122 жыхары. Пасля куплі новых зямель межы ўласнасці Адама Быкоўскага значна павялічыліся, і ў 1850 годзе, “1 сентября”, ён піша завяшчанне адносна размеркавання ўсіх сваіх зямель, паселішчаў, у тым ліку і в. Баянава. А іменна: “Зная непосбежную участь человека, что всякий прежде или позже должен расстаться с жизнью, зная, что срок такого разлучения никому неизвестен и может случится вовсе неожиданно, потому, желая распорядиться заблаговременно моим имуществом, какое есть ныне и какое после кончины моей останется, и для предупреждения всяких споров, которые впоследствии могли возникнуть между наследниками моими, делаю сим завещательный документ следующего моего распоряжения: имение …д. Бояново — около 50 душ; имение Бояново и Поречье — старшему сыну Генриху, он на военной службе… Жена — Елена Демьяновна Быковская, урожденная Лаппа, вступила в брак в 1826 году и имела наследство 110 тыс. р. серебром и распоряжалась им сама и ни перед кем не отчитывалась. Взял у жены я 18 тысяч злотых, или 2700 серебром рублей, на которые выдан вексель, с тем, что таковые деньги должны быть ей отданы. Как по окончании моей жизни и то без никакого процента ибо сей было предложено вознаграждением за содержание жены моей и прочие ее расходы. В 1843 году — взял у жены моей 9 тысяч рублей серебром, которые в том же 1843 году обеспечил формальным документом на имение Бояново и отдал ей в собственное распоряжение помянутое имение для выручки ежегодно от вышесказанной сумы процентов, обеспечив сверх того для жены моей имение Боянов, должное владение без всякого отчета (расписки на долг даны при свидетелях). 11700 рублей серебром… после моей жизни должны быть выплачены моими сыновьями: Генриху — 23 года; Эдуарду — 17; Альберту — 12 лет… Пока Бояново будет оставаться во владении жены моей, то сыновья мои Эдуард и Альберт должны будут платить брату своему Генриху за неполучение одновременно с ними полного своего выдела… ежегодно по 250 руб. или вообще по 500 руб. серебром, пока жизнь жены моей не прекратится, а имение Бояново не поступит во владение его Генриха. Само собой, что проценты от занятий на имении Бояновъ в Минском приказе должны быть уплачиваемы, пока она им будет владеть, сыном моим Генрихом. Дочери Емилия и Софья обеспечены капиталом — 11700 р. — он должен быть разделён по равным частям, и остаётся неприкосновенным для моих сыновей… ибо воля моя есть такова, чтобы они из материального фундуша ничего не требовали и не получали, разве только в случае смерти сестёр, что умерли беспотомно, а посему сей капитал разделенный на две дочери может быть достаточным для их приданого и никакого больше выдела для дочерей моих из имения не предполагается, равно, как и для жены моей, которая хотя бы и смогла получить седьмую часть, если бы имение мое (Мошницы и Весно) было наследственным, но как оно есть благоприобретенным… то кроме обеспечения для нее пожизненного владения на имении Бояново, ничего для жены моей больше не последует… Если бы жена моя не желала пользоваться имением Бояново, то может оставаться на жительство с дочерьми моими в им. Мошницы, без никакого дохода, кроме необходимых столовых выгод и удержания нужного количества лошадей на выезды и людей на прислуги. Но тогда сын мой Генрих должен платить жене моей ежегодно по 400 руб. серебром… По удовлетворении упомянутого долга уплата сих 400 р. прекращается, и уплата по 250 руб. от Эдуарда и Альберта уничтожается…”

Падпісаў завяшчанне “князь Викентий Томашевич, настоятель костела Приходского Глуского и депутат уезда по делам следствия, свидетель духовного завещания Кар Викентьев сын Нерезиуш, кавалер Иосиф Геронимов сын Тышкевича…”

Адам Быкоўскі памёр у 1855 годзе ва ўзросце 55 гадоў і быў пахаваны на глускіх могілках у той частцы, якая колісь мела назву польскіх.

“23 ноября 1874 года Быковский Альберт, холостой скончался в Ницце. 35 лет сын покойного Адама Быковского”, — сведчыць запіс у дакуменце, заведзеным пасля яго смерці, а іменна: “Дело об утверждении права помещика Э. Быковского на наследственное имение Мошницы и Бояново Бобруйского уезда…”

Дзе падзеўся Генрых — невядома. У 1870 годзе было заведзена “Дело о выдаче залоговых свидетельств помещику Э. Быковскому на им. Мошницы, Буяново и Зуборевщина Бобруйского уезда”. Быў складзены “Вводный лист, выданный в 8 день мая 1876 года за № 7487 помещику Эдуарду Адамову Быковскому о введении его во владение, доставшему ему по наследству после смерти брата его Альберта…, недвижимым имением Мошницы и имением Бояново, согласно предоставленным листом от 6 октября 1871 года и духовным завещанием отца его…, во владение часть имения Бояново и всеми, принадлежащими той части угодьями. Владение принял Эдуардъ Адамов Якса-Быковский. Свидетелями были мещанин Казимир Андреев Забелло и дворянин Андрей Степанов Сытько и за него неграмотного по личной просьбе расписался А. К. Забелло. При вводе присутствовали Мошницкий сельский староста Игнатий Матвеев Тамашевский и крестьяне собственники  деревни Клетно — Иван Савичъ Гришкевичъ и Роман Григорьев Печуръ; за них расписался арендатор имения… 2-ой гильдии купец Анцеръ Бенцияновъ Айзенштатъ”. “24 апреля 1880 года” было выдадзена “Свидетельство… в том, что принадлежащим ему …имение Бояново, расположенное в 3-м стане Бобруйского уезда числится земли удобной 154 десятины, лесу — 280 десятин, неудобной — 366 десятин, а всего — 800 десятин и процентные сборы уплачены сполна…, взыскано в пользу помещика Иомера Околова 490 руб.” Гэты доўг сын аддаў за бацьку. “Свидетели граф Иосиф Толстой и секретарь Малиновский”.

Іна КІРЫНА

Працяг будзе