У пісьмовых крыніцах мястэчка Глуск (размяшчалася там, дзе зараз вёска Гарадок) упершыню згадваецца ў канцы XIV стагоддзя, а глускі замак — акурат тэрыторыя сучаснага Глуска — і таго пазней, аж амаль у сярэдзіне XVI стагоддзя. Ці жылі на тэрыторыі сучаснай Глушчыны людзі да таго часу? “Канешне, жылі і нашмат раней”, — аднагалосна сцвярджаюць навукоўцы, і гэтаму ёсць шматлікія доказы.

Першыя звесткі пра помнікі старажытнасці на тэрыторыі нашага раёна ёсць у Апытальных лістах Наркамасветы БССР за 1924 год, якія захоўваюцца ў архіве Інстытута гісторыі Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі. Але ж па-сапраўднаму вывучаць старажытныя помнікі Глушчыны пачаў у 1930 годзе археолаг, гісторык, краязнаўца Антон Рынейскі. Менавіта ён агледзеў і падрабязна апісаў некалькі археалагічных помнікаў, што знаходзяцца ўздоўж правага берага ракі Пціч. У 1950-я, 1960-я гады і пазней археалагічныя пошукі на тэрыторыі нашага раёна і ў самім мястэчку праводзілі вядомыя археолагі Валянцін Сядоў, Мікола Крывальцэвіч, Генадзь Сагановіч, Леанід Побаль, Алег Іоў, Ірына Ганецкая, Наталля Дубіцкая і іншыя. Па выніках гэтай вельмі вялікай і каштоўнай працы навукоўцаў быў удакладнены спіс нашых мясцовых археалагічных помнікаў, іх на сёння 26. У Глуску, напрыклад, такі помнік — селішча ІІ—ІХ стагоддзяў — размешчаны на паўднёвай ускраіне горада паміж поймай ракі Пціч і могілкамі. У самым цэнтры мястэчка археалагічным помнікам, які адносіцца да гісторыка-культурных каштоўнасцей, з’яўляецца культурны слой гістарычнай часткі Глуска і месца, дзе знаходзіўся замак, аб чым сведчаць і ўмацованыя тут шыльды. Іншыя археалагічныя помнікі знаходзяцца ў Сіманавічах, Побліне, Кнышах, Халопенічах, Падлужжы, Барысаўшчыне, Зелянковічах, Кастрычніку, Жалвінцы, Даколі, Гарадзішчы, Згодзе, Уюнішчы.

Пра археалагічныя раскопкі замка нам вядома даволі шмат: некаторыя глушчане нават самі паўдзельнічалі ў іх (за 13 сезонаў раскопак, магчыма, не адзін раз), ды і кніга археолага Ірыны Ганецкай пра замак выйшла не так даўно. А вось даследаванне іншых помнікаў на тэрыторыі раёна шырока ніколі не асвячалася. Вынікі працы археолагаў і апісанне знойдзеных артэфактаў ёсць толькі ў адмысловых тэматычных зборніках і часопісах. Напрыклад, у часопісе “Советская археология”,

№ 2 за 1966 год, ёсць нататка археолага Леаніда Побаля “Погребение эпохи бронзы близ дер. Борисовщины Могилёвской области”. Хачу прывесці самыя цікавыя ўрыўкі з гэтай нататкі. “При археологическом обследовании осенью 1964 г. в Бобруйском районе, в 2 км на юг от деревни Борисовщины, на левом берегу р. Комаринки (правый приток р. Птичи), в урочище Горы было обнаружено селище со славянской керамикой типа Хотомеля. На этой же территории, на распахиваемом поле, найдены кальцинированные кости, кремневые пластинки и несколько десятков мелких обломков керамики эпохи бронзы”. “В 130 м, на восток от поселения обнаружено грунтовое погребение с трупосожжением…  Во время обследований раскопано одно погребение. Оно четко выделялось на фоне желтого материкового песка. Погребальная яма в плане имела округлую форму диаметром   до 0,5 м и была заполнена мелким углем, золой и кальцинированными костями.  В ее верхней части находились обломки многоваликового сосуда. Среди костей лежали пережженные кремневые орудия… мелкие обломки костяных изделий, по-видимому, гарпунов…”

Падчас раскопак Леанідам Побалем былі знойдзены часткі ўнікальнай глінянай пасудзіны: “Сосуд эпохи бронзы такого типа на территории Белоруссии встречен впервые”. А выглядаў гаршчок вось так: “Диаметр венчика его около 25 см, высота до 30 см, толщина стенок — 0,7—0,8 см, в тесте примесь мелкого песка. Поверхность сосуда желто-коричневого цвета с серыми пятнами. Сосуд имеет близкую по форме к цилиндру верхнюю часть и конусообразную нижнюю часть… В верхней части сосуда имеется шесть налепных валиков, причем верхний валик прерывается и один из сохранившихся концов его свисает вниз. Этот элемент орнаментации характерен для одного из типов керамики эпохи поздней бронзы и начала раннего железного века  на территории УССР… Вся поверхность сосуда, а также валики, украшена лапчатым орнаментом, нанесенным концом палочки, обмотанным веревочкой. В верхней части и под валиками отпечатки идут горизонтальными полосами в виде елочки, а у днища — в виде вертикальных полос”. Археолаг робіць вывад, што пахаванне каля Барысаўшчыны можна аднесці “примерно к середине или к началv второй половины II тысячелетия до н. э.”

Дарэчы, у кнізе “Славяне на территории Беларуси в догосударственный период” (аўтары Вольга Ляўко, Ігар Марзалюк, Аляксандр Драбушэўскі), выдадзенай да 90-годдзя

з дня нараджэння славутага археолага Леаніда Побаля, ёсць вельмі цікавыя для глушчан фотаздымкі 1964 года. Іх мы размяшчаем сёння на старонках газеты. На адным з іх археолаг чытае лекцыю калгаснікам вёсак Падлужжа і Поблін. На другім, “Побаль з сялянамі”, жанчыны і дзеці абкружылі навукоўца і з цікавасцю слухаюць яго.

У цяперашні час супрацоўнікі раённага гісторыка-краязнаўчага музея абнаўляюць пашпарты для археалагічных помнікаў на тэрыторыі нашага раёна (вельмі карпатлівая і цяжкая праца, трэба адзначыць) і шыльды, устаноўленыя ў месцах, дзе тысячы гадоў назад размяшчаліся старажытныя селішчы, гарадзішчы, высокія курганы, у якіх нашы далёкія продкі хавалі сваіх памерлых родзічаў.

Безумоўна, не ўсе артэфакты, што хавае наша зямля, яшчэ зной-дзены. Магчыма, і ў вас пад нагамі, на тых сцежках, дзе вы ходзіце кожны дзень, таксама яны ляжаць, ляжыць сама гісторыя, якую яшчэ не знайшлі і не даследавалі навукоўцы. Але гэта калі-небудзь усё ж будзе…    

Вольга ЯНУШЭЎСКАЯ         

Фота дадзены раённым музеем