Пачатак

За Глускам, у глухіх барах,
Яшчэ маё блукае рэха,
I дзень суніцамі прапах,
Даспелі першыя арэхі,

I золкі золак на Пцічы
Мяне штодня дадому кліча,
Дзе расцвітаюць касачы
I дзе гады зязюля лічыць,

Дзе каля цёмнае вады,
На вузенькім пясчаным мысе,
Мае дзіцячыя сляды
Дасюль, магчыма, засталіся.

Я іх ніколі не знайду,
Не адшукаю хісткай кладкі,
А ўсё ж лячу к свайму гнязду,
К свайму адзінаму пачатку.

Раённая газета на сваіх старонках пачынае тэматычную рубрыку, прысвечаную юбілею Сяргея Іванавіча Грахоўскага, 100-годдзе з дня нара-джэння якога адзначаецца сяголета 25 верасня. Сярод усіх паэтаў і празаікаў ён вылучаецца для нас тым, што ўзгадаваны быў на нашай глускай зямлі. Праўда, нарадзіўся Сяргей Іванавіч далекавата — у мястэчку Нобель Пінскага павета тагачаснай Мінскай губерні (цяпер гэта тэрыторыя Украіны), але ўжо ў 1914 бацькі пераехалі ў Глуск. Тут і прайшло дзяцінства і юнацтва будучага паэта, тут жа быў напісаны першы верш. Пазней пісьменнік апаэтызуе гарадок на беразе Пцічы ў шматлікіх вершах, напіша прачулыя ўспаміны пра родныя мясціны, пра сваіх землякоў, цёплым словам узгадае сяброў, з якімі разам вучыўся, пачынаў спасцігаць тайны і прыгажосць паэтычнага слова.
Адсюль, з гэтага дарагога сэрцу куточка, павялі будучага паэта шляхі-дарогі ў вялікае жыццё. Адвучыўшыся, Сяргей Іванавіч уладкаваўся рабочым на Бабруйскі дрэваапрацоўчы камбінат. Але творчая натура ўзяла-такі сваё. У Бабруйску паэт далучыўся да мясцовай філіі літаратурнага аб’яднання «Маладняк», якою кіраваў Міхась Лынькоў. Менавіта ён першы заўважыў талент юнака, надрукаваўшы ў 1926 годзе яго верш «Восень», напісаны пад уплывам паэзіі Пушкіна, Ясеніна, Блока, кнігі якіх Сяргею Грахоўскаму дарыў ягоны стрыечны брат, паэт Янка Бобрык. Міхась Лынькоў падтрымліваў маладога аўтара і пазней, калі яны абодва жылі ў Мінску.
Скончыўшы ў 1935 годзе літаратурны факультэт Мінскага вышэйшага педінстытута, Сяргей Грахоўскі пайшоў працаваць рэдактарам на Беларускае радыё і адначасова выкладаў літаратуру на рабфаку Беларускага дзяржаўнага ўніверсітэта. Апынуўшыся ў самым цэнтры літаратурнага жыцця, малады паэт пазнаёміўся і пасябраваў з многімі беларускімі пісьменнікамі. Пра гэты перыяд сваёй ранняй творчасці пазней ён напісаў кнігу «Так і было», дзе расказаў пра незабыўныя сустрэчы з Янкам Купалам, Якубам Коласам, Змітраком Бядулем, Васілём Шашалевічам, іншымі пісьменнікамі, паказаў трывожную эпоху 30-х гадоў.
Паэтычны юнацкі ўзлёт быў раптоўна перапынены 19 кастрычніка 1936 г. Зусім беспадстаўна арыштаваны, Сяргей Грахоўскі ішоў па турэмных і лагерных этапах разам з тымі беларускімі пісьменнікамі, якія не былі расстраляны, але атрымалі па дзесяць гадоў канцлагераў. Пакаранне за неіснуючую віну адбываў на лесараспрацоўках Расіі. Адпакутаваўшы першую лагерную дзясятку, вярнуўся ў Беларусь і да 1949 г. жыў у мястэчку Урэчча Слуцкага раёна, працаваў настаўнікам рускай мовы і літаратуры. Нягледзячы на тое, што ў 1947 годзе судзімасць знялі, быў паўторна арыштаваны і высланы ў Сібір. Туды ж пераехала і сям’я — жонка Валянціна Міхайлаўна з пяцігадоваю дачкою Таццянай. Пачалі абжывацца, бо высланы былі на «вечнае пасяленне». Але, на шчасце, Сяргей Грахоўскі быў рэабілітаваны 19 кастрычніка 1955 г. і вярнуўся з сям’ёю на ра-дзіму, у Мінск.
Асэнсоўваючы пазней усе гэтыя цяжкія падзеі, ён напіша выдат-ную паэму «Спаленыя масты» (1975), прысвечаную памяці Аляксандры Мураўёвай, жонкі дзекабрыста Мікіты Мураўёва, сасланага царом у Сібір.
Пасля вяртання на радзіму працаваў на радыё, у папулярных часопісах «Бярозка», «Вясёлка», быў літаратурным кансультантам Саюза пісьменнікаў БССР, адказным сакратаром Камітэта па дзяржаўных прэміях БССР у галіне літаратуры, мастацтва і архітэктуры. Актыўна супрацоўнічаў з радыё і тэлебачаннем, у 80-х гадах вёў рэгулярную літаратурна-адукацыйную тэлеперадачу “Літаратурная Беларусь”.
Толькі пасля рэабілітацыі, у 1958 годзе, быў выдадзены першы зборнік “Дзень нараджэння”. Ён працаваў у галіне паэзіі, прозы, публіцыстыкі, пісаў успаміны, эсэ, кнігі для дзяцей, займаўся перакладамі. Па дакументальнай аповесці «Рудабельская рэспубліка» пастаўлены спектаклі, а ў 1972 годзе створаны аднайменны кінафільм.
Няўрымслівая натура Грахоўскага, прага жыцця, волі, імкненне зведаць тое, чаго быў пазбаўлены доўгія гады, звалі ў далёкія і блізкія дарогі. Ён аб’ехаў амаль увесь былы Савецкі Саюз — ад Ціхага акіяна, Далёкага Усходу да Запаляр’я і Таджыкістана, пабываў у Літве, Латвіі, Грузіі, ва Украіне, у многіх замежных краінах: Францыі, Англіі, Германіі, Італіі, Швецыі. Быў нязменным удзельнікам Купалаўскіх, Коласаўскіх, Пушкінскіх, Ясенінскіх, Някрасаўскіх, Блокаўскіх святаў паэзіі, дзе абавязкова выступаў з вершамі. Ён быў знаёмы амаль з усімі найбольш вядомымі пісьменнікамі былой шматнацыянальнай савецкай літаратуры, яго запрашалі на творчыя сустрэчы і вечарыны ў самыя розныя аўдыторыі. Валодаючы высокім красамоўствам і фенаменальнай памяццю, Сяргей Іванавіч мог бясконца цытаваць свае паэтычныя радкі, пераклады, вершы іншых паэтаў з такой эмацыянальнай сілай, пачуццём перажытасці, што нікога ў зале не па-кідаў абыякавым. Цёплыя, сяброўскія адносіны звязвалі яго з многімі мастакамі, архітэктарамі, скульптарамі, кампазітарамі. Ён сам выдатна маляваў пейзажы, добра спяваў, наогул захапляўся жыццём — радаваўся, здзіўляўся кожнай неардынарнай з’яве, кожнаму чалавеку. Сустрэчы з Грахоўскім для чытачоў, студэнтаў былі сапраўднай падзеяй. 3 такіх сустрэч і сам паэт вяртаўся ўзрушаным, памаладзелым, поўным энергіі і творчых задум.
Лепшыя гады жыцця Сяргея Грахоўскага адабрала бязлітасная сталінская дыктатура. Але моцны духам і любоўю да бацькоўскай зямлі, якая заўсёды заставалася ў сэрцы, Сяргей Іванавіч выжыў, выстаяў, з годнасцю вярнуўся ў літаратуру і да апошніх сваіх дзён не страціў высокага творчага гарэння. Сяргей Іванавіч уганараваны званнем “Заслужаны работнік культуры Беларусі», стаў лаўрэатам Літаратурнай прэміі імя А. Куляшова , лаўрэатам Дзяржаўнай прэміі за кнігу «Споведзь», узнагароджаны медалём Францыска Скарыны.
Сяргей Грахоўскі — ганаровы грамадзянін Глуска, яго імя носіць Глуская сярэдняя школа № 1, у раённым цэнтры ў гонар паэта названы бульвар, дзе ўстаноўлены памятны знак з барэльефам С. І. Грахоўскага.