Ён часцяком наведваў наш ціхі Глуск — сваю радзіму. Хадзіў па вуліцах і завулках. Ступаў нетаропка, раздумліва. Спыняўся і доўга разглядаў наваколле, нібы нешта шукаў. Ён хадзіў і нічога не пазнаваў. Усё жыло ва ўспамінах. У тым мястэчку, дзе засталося дзяцінства і юнацтва.

Я, як, магчыма, і іншыя глушчане, прыйшоў да творчасці некалі малавядомага для мяне Сяргея Грахоўскага праз дакументальную аповесць “Мястэчка…Мястэчка…”, якая друкавалася на старонках раённай газеты ў 1999 годзе. Аповесць уразіла. Дагэтуль я нічога падобнага пра Глуск не чытаў. Гэтак мог напісаць толькі па-сапраўднаму нераўнадушны чалавек, які любіць сваю Бацькаўшчыну. Таму я вырашыў як-небудзь пазнаёміцца з Грахоўскім.

Думкі аб сустрэчы з пісьменнікам не выходзілі з галавы. Я наводзіў даведкі ў супрацоўнікаў рэдакцыі раёнкі, куды Сяргей Іванавіч, бываючы ў Глуску, заходзіў абавязкова, думаў, як і з якога боку мне да яго падысці, з чаго пачаць размову. І ці захоча ён, знакамітая ў літаратурным асяроддзі краіны асоба, уступаць са мной, інвалідам, у дыялог?

Сустрэча адбылася знянацку. Едучы па вуліцы Жыжкевіча, убачыў Грахоўскага, які ішоў нетаропкай хадой. Сутыкнуліся ля райваенкамата, і я павітаўся, што Сяргея Іванавіча на нейкі момант спыніла. Я сказаў яму, што прачытаў аповесць пра мястэчка і ў мяне ёсць некалькі пытанняў. На гэта ён працягнуў мне сваю руку, і я адчуў не толькі моц поціску, але і цяпло. “Добры дзень, зямляк! Добры дзень! І чый жа ты будзеш?” — схіліўшыся да мяне, прагаварыў Сяргей Іванавіч чыстым, зычным голасам, углядваючыся ў твар жывымі вачыма. “З Васілеўскіх я, з вёскі Карніца, што ў дзесяці кіламетрах ад Глуска, па шашы на Любань”, — адрапартаваў я.

Наша гаворка доўжылася каля гадзіны, і мой субяседнік зрэдку кідаў позірк на мемарыяльную дошку на сцяне ваенкамата. Як высветлілася, ён быў сведкам таго, як ля гэтай сцяны белапалякі расстрэльвалі мясцовага хлопца Міцю Жыжкевіча, што быў пісарам у раённым валасным Савеце. Расстралялі на вачах бацькоў, на вачах вернікаў, якія выйшлі з Богаяўленскай царквы, сярод іх быў і Сярожа з маці.

На расставанне ізноў поціск рук, пажаданні, і мы падаліся кожны ў свой бок. Не верылася, што чалавеку ўжо за 80 гадоў: яго ясная памяць уражвала. Не верылася, што за яго плячыма амаль 20 гадоў сталінскіх лагераў, што ён прайшоў праз такія кругі пекла, якіх хапіла б не на адно жыццё. Здзівіла і тое, як Сяргей Іванавіч паводзіў сябе — я не адчуў з яго боку ніякай маніі велічнасці.

Вось ужо больш за дзесяць год як Сяргея Іванавіча не стала, але светлая памяць аб слаўным земляку навечна застанецца ў сэрцы ўсіх, хто яго ведаў. У 2007 годзе ў выдавецтве “Кнігазбор” выйшаў у свет аднатомнік твораў Грахоўскага. У яго ўвайшлі лепшыя творы розных гадоў, дакументальныя аповесці, у якіх аўтар расказаў пра гады свайго зняволення, артыкулы, старонкі з дзённікаў, лісты да сяброў-пісьменнікаў і іншых людзей. Гэта кніга, як і тая даўняя, надрукаваная ў раённай газеце аповесць “Мястэчка… Мястэчка…”, захоўваецца ў маёй асабістай  бібліятэцы, і яны абедзве — мае настольныя кнігі.

Валерый ВАСІЛЕЎСКІ

Фота з сайта www.grahouski.org